Ας γιορτάσουμε Χριστούγεννα!

  π. Ανδρέας Αγαθοκλέους

Χριστούγεννα 2020: Αλλιώς τα περιμέναμε, αλλιώς μας ήλθαν. Όλοι ζούμε την περιρρέουσα ατμόσφαιρα της πανδημίας. Ακούμε το ένα, ακούμε το άλλο. Σύγχυση, πληροφόρηση, παραπληροφόρηση, αλήθειες και ψέματα. Άλλοι να δυσκολεύονται για τον επιούσιον, άλλοι να συνεχίζουν τη ζωή τους ως να μην συμβαίνει τίποτε. Φοβισμένοι κι αγχωμένοι από τη μια, «στον κόσμο τους» από την άλλη. Άλλοι αναμένουν με λαχτάρα το εμβόλιο κι άλλοι αρνητές ή επιφυλακτικοί.

Κι οι Χριστιανοί, Χριστούγεννα! Ποια Χριστούγεννα; Διαφορετικά τα ξέραμε. Ετοιμασίες για γιορτινά τραπέζια, εκκλησιασμό με γιορτινά ενδύματα, νηστεία, εξομολόγηση, Θεία Κοινωνία… όλα εκείνα, τέλος πάντων, που μας κάνουν να «νιώθουμε Χριστούγεννα». Χωρίς εξωτερικά εμπόδια που θα μας χαλάσουν τη «γαλήνη της καρδιάς μας». Όχι τέτοια ατμόσφαιρα…

Μήπως ζούμε στον κόσμο μας;

Μήπως γιορτάζουμε χωρίς Χριστό;

Μήπως, τελικά, δεν γεννήθηκε ακόμα;

 Η ιστορία μας λέει ότι την εποχή που θα γεννιόταν ο Σωτήρας του κόσμου, οι άνθρωποι ζούσαν με εχθρότητες, αδιαφορία ο ένας για τον άλλο, εγωκεντρικά, συγχυσμένα και με πίστη σε ψεύτικους Θεούς. Το Ευαγγέλιο μας μιλά για το πνευματικό σκοτάδι που ζούσε ο κόσμος, επιβεβαιώνοντας την ιστορία.

Μέσα σε τέτοιο κόσμο, τότε και τώρα, έρχεται Εκείνος ως Φως του κόσμου, όχι φέρνοντας μια διαφορετική διδασκαλία από τις υπάρχουσες, αλλά τον Εαυτό Του ως «Ζωή,Αλήθεια, Οδός». Όποιοι τον δεχτήκαν,ως προσωπικό τους Θεό και Λυτρωτή, ακολουθώντας τη ζωή Του, όπως βιώνεται μέσα στην Εκκλησία ως Σώμα Του, βεβαιώνουν ότι βρήκαν την όντως Ζωή, την Αλήθεια, την Οδό. Κι αυτοί δεν είναι λίγοι, ούτε σ’ ένα χώρο, ούτε σε μια εποχή. Σε όλη την οικουμένη, σε κάθε εποχή, υπήρξαν και θα υπάρχουν εκείνοι που συνάντησαν το λυτρωτή και Θεό τους.

 Γι’ αυτό γιορτάζουν στην καρδιά τους ολόχρονα τα Χριστούγεννα και δεν περιμένουν στις 25 Δεκεμβρίου μόνο, ώστε, αν κάτι συμβεί και δεν μπορέσουν όπως θα ήθελαν, να μελαγχολήσουν και να μαραζώσουν.

Τα εμπόδια και οι δυσκολίες που μας έρχονται μπορούν να γίνουν ευκαιρίες θέασης της πραγματικής μας πνευματικής κατάστασης κι αν θέλουμε να αλλάξουμε.

Η σημερινή χαώδης κατάσταση είναι πρόσκληση για έλευση του Μεσσία, όχι για να σταματήσει το κακό που υπάρχει ως ασθένεια, θάνατος, πόλεμοι, καταστροφές στη φύση, αλλά να μεταποιήσει όλ’ αυτά σε μέσα που θα οδηγήσουν στη μετάνοια, ώστε να συναντηθούμε με το πρόσωπο του Χριστού που μένει εις αιώνας. Η συνάντηση γίνεται μυστικά, «εν κρυπτώ», όπως τότε η Γέννησή Του.

Στηριγμένοι οι χριστιανοί στο Χριστό, το Θεάνθρωπο Κύριο τους, δεν απελπίζονται, δεν διαλύονται στις όποιες προσωπικές και ευρύτερες δοκιμασίες, αλλά προσεύχονται κι αγωνίζονται να ζήσουν όπως ο Κύριός τους, ώστε ο αγχωμένος και ταραγμένος κόσμος να δει φως, το Φως Του, να μη χαθεί στην απόγνωση και στην απελπισία.

Μακάρι, στα φετινά Χριστούγεννα με τέτοια παγκόσμια ατμόσφαιρα, οι όπου γης χριστιανοί να γιορτάσουμε αληθινά Χριστούγεννα για να βρει ο κόσμος μας ελπίδα.

 https://www.pemptousia.gr

 

 

Νέος Ερμής ο Λόγιος (τ. 21) με αφιέρωμα στον νεο-οθωμανισμό και τον ευρασιανισμό

 

Κυκλοφορεί  στα βιβλιοπωλεία και από την Παρασκευή σε Κέντρα Τύπου και περίπτερα το νέο τεύχος του νέου Ερμή του Λόγιου (τ. 21). Για ηλεκτρονικές παραγγελίες επισκεφτείτε το ηλεκτρονικό βιβλιοπωλείο των Εναλλακτικών Εκδόσεων.

Περιεχόμενα 

Μάρτιν Χάιντεγκερ, Η τεχνική και η κατασκευή του ανθρώπου
Τζων Γκρέυ, Το πρόβλημα του υπερ-φιλελευθερισμού
Πιερ Μπροσάν, Μετανάστευση, η σημαντικότερη πρόκληση
Ιωάννα Τσιβάκου, Η Έκπτωση του Δημόσιου διανοούμενου:
η περίπτωση του Αγκάμπεν
Φώτης Σχοινάς, Η ενότητα της ελληνικής γλώσσας κατά τους ποιητές
Κ. Καβάφη, Γ. Σεφέρη και Ο. Ελύτη
Σπύρος Κουτρούλης, Οδυσσέας Ελύτης: Πόλεμος, Κατοχή, Αντίσταση –
τραγικό και ιστορία

Αφιερωμα:
Η γεωπολιτική του νεο-οθωμανισμού και ο ευρασιανισμός

Εισαγωγικό σημείωμα
Γιώργος Καραμπελιάς, Πολιτισμικός, αμυντικός και γεωπολιτικός παράγοντας στην ελληνοτουρκική σύγκρουση 
Κωνσταντίνος Γεώρμας, Νέες στρατηγικές κινήσεις στην ευρύτερη Ανατολική Μεσόγειο και το Κέρας της Αφρικής
Σονέρ Τσαγαπτάι, Η αυτοκρατορική εξωτερική πολιτική της Τουρκίας
Μάριους Σταμάτε, Ο ρωσικός Ευρασιανισμός ενάντια στην τουρκική Ευρασία;
Βαλέρια Τάλμποτ, Τουρκία και Κίνα: Προς μια στενότερη συνεργασία
Μιχάλης Θεοδοσιάδης – Γιώργος Κουτσαντώνης, Σκέψεις για την τουρκική επιθετικότητα, το πολιτικό Ισλάμ και μια μελλοντική Ευρωπαϊκή Συμπολιτεία

*****

Χαρίκλεια Τσοκανή, Εκδοχές του ηρωικού αρχετύπου στον αρχαίο και νεώτερο ελληνικό πολιτισμό – O ήρωας πολεμιστής
Άγγελος Γουνόπουλος, Ο Παναγιώτης Κονδύλης για τα «ελληνικά πράγματα» στην εποχή της πλανητικής πολιτικής
Γιάννης Παπαμιχαήλ, Περί της πολιτικής θρησκείας του δικαιωματισμού
και των πιστών της
Σπύρος Α. Γεωργίου, Σημείωμα για τον Άγγελο Σημηριώτη

Βιβλιοπαρουσιάσεις
Τάσος Χατζηαναστασίου: Κώστας Ακριβός, Γάλα Μαγνησίας

“Υπήρξε το Κρυφο Σχολείο στην Τουρκοκρατία;” (βίντεο)

Στα πλαίσια της λειτουργίας του “Κρυφού Σχολειού” της ενορίας Ιερού Καθεδρικού ναού Αγίων Πάντων, την Κυριακή 20 Δεκεμβρίου 2020 και ώρα 11:30, πραγματοποιήθηκε διαδικτυακή ομιλία από τον κ. Γεώργιο Καραμπελιά.

Η ομιλία μεταδόθηκε ζωντανά από την πλατφόρμα του YouTube στο ενοριακό μας κανάλι “Metalipsis“.

Η Γέννηση του Χριστού: Ιστορικά και θεολογικά στοιχεία και οι κατά καιρούς διαστρεβλώσεις τους

 π. Σωτήριος Ο. Αθανασούλιας 

 https://www.pemptousia.gr

Το πρόσωπο του Χριστού στο επίκεντρο αμφισβητήσεων

 Η ιστορικότητα του Ιησού Χριστού είναι κάτι αυτονόητο για κάθε Χριστιανό, αλλά και για κάθε καλοπροαίρετο άνθρωπο. Σύμφωνα με τη σαφέστατη μαρτυρία της Αγ. Γραφής, ο Ιησούς είναι ένα ιστορικό πρόσωπο, που γεννήθηκε στην Βηθλεέμ της Ιουδαίας, «επί Καίσαρος Αυγούστου», δίδαξε τον Λαό, έκανε θαύματα, σταυρώθηκε «επί Ποντίου Πιλάτου» και αναστήθηκε «τη τρίτη ημέρα». Αλλά και η επιστημονική έρευνα επιβεβαιώνει, όχι βέβαια όλα, αλλά αρκετά από τα στοιχεία του ιστορικού βίου του Ιησού, τα οποία γνωρίζουμε από τα Ευαγγέλια.

Ωστόσο, από χώρους εχθρικούς προς τον Χριστιανισμό, είτε «επιστημονικούς» είτε χώρους ιδεολογικά φορτισμένους, εγείρονται κατά καιρούς αμφισβητήσεις της ιστορικότητας του Χριστού και επιστρατεύονται «επιστημονικά» επιχειρήματα για να «στηρίξουν» τις αμφισβητήσεις αυτές. Η προβολή τέτοιων αμφισβητήσεων από μέσα ενημερώσεως και κάθε είδους έντυπα εντείνεται, συνήθως, όσο πλησιάζουν οι μεγάλες εορτές του Χριστιανισμού, προκειμένου να πεισθεί το ευρύ κοινό ότι τα γεγονότα, που εορτάζει η Εκκλησία, είναι ένας μύθος, που στερείται κάθε ιστορικής βάσης.

Παράλληλα, από άλλους ιδεολογικούς χώρους προβάλλεται η παράδοξη αντίληψη ότι η ιστορικότητα του Ιησού δεν είναι απαραίτητο στοιχείο για την κατανόηση της ουσίας της χριστιανικής πίστης. Πολλοί ισχυρίζονται ότι ο Χριστός δεν ήταν ιστορικό (δηλαδή πραγματικό) πρόσωπο, αλλά μια ιδέα η μια κατάσταση, στην οποία καλείται να φτάσει ο καθένας από μας (η περίφημη «χριστική κατάσταση» των νεοεποχητικών ομάδων). Τέτοιες αντιλήψεις προβάλλονται από νεότερα φιλοσοφικά ρεύματα, από ομάδες και οργανώσεις των ανατολικών θρησκειών και από το κίνημα της Νέας Εποχής. Η έλλειψη γνήσιας Ορθόδοξης κατήχησης έχει ως αποτέλεσμα τέτοιες αντιλήψεις να διαδίδονται ευρύτερα και να γίνονται αποδεκτές ακόμη κι από Χριστιανούς! Στα πλαίσια αυτά τα ιστορικά στοιχεία, που περιέχουν τα Ευαγγέλια, κατανοούνται ως αλληγορίες και σύμβολα, η δε αυθαιρεσία στην ερμηνεία της Αγ. Γραφής (το να ερμηνεύει καθένας όπως νομίζει, προσδίδοντας τις πιο παράδοξες και αντιφατικές αντιλήψεις) γνωρίζει την αποκορύφωσή της. Έτσι στα νεότερα χρόνια ο γερμανός φιλόσοφος Hegel (1770-1831) ισχυρίστηκε ότι, εκείνο που έχει σημασία δεν είναι το ιστορικό πρόσωπο του Χριστού, αλλά η συνδεδεμένη με αυτό ιδέα. Ιστορικά μπορεί να πιστεύει καθένας ό,τι θέλει, όμως, το μόνο που έχει σημασία είναι η ιδέα. Το ίδιο πίστευε και ο Schelling (1775-1854), ενώ μαθητές του Hegel και φιλόσοφοι, όπως οι Schopenhauer (1788-1860), Bruno Bauer (1809-1882) κ.α., αμφισβήτησαν σαφέστερα την ιστορικότητα του Ιησού η την ερμήνευσαν συμβολικά. Δυστυχώς, και γνωστοί προτεστάντες θεολόγοι περί τον R. Bultmann (1884-1976) προέβαλαν την ανάγκη «απομύθευσης» των Ευαγγελίων και της Κ. Διαθήκης γενικά, εισάγοντας μεταξύ άλλων τη διάκριση μεταξύ «ιστορικού Ιησού» και «Χριστού της πίστεως».

Τέλος, επειδή κάθε σταθμός της ζωής του Χριστού έχει και θεολογικό περιεχόμενο, αιρέσεις προτεσταντικών κατά κανόνα καταβολών, αμφισβήτησαν το νόημα των χριστιανικών εορτών. Για παράδειγμα, οι γνωστοί Μάρτυρες του Ιεχωβά ισχυρίζονται ότι «οι εορτές γενικώς και ειδικά αυτή της Γεννήσεως του Κυρίου, δεν είναι αυτό που φαίνεται, αλλά έχει (και έχουν οι εορτές), μια παγανιστική, μη χριστιανική προέλευση, και μάλιστα συχνά συνοδεύονται από ελευθεριάζουσες πράξεις και δραστηριότητες, όπως είναι η οινοποσία, η μέθη, η πορνεία και άλλα» (Τα πάντα δοκιμάζετε, σ. 241). Τονίζουν ότι εορτές δεν μνημονεύονται στην Αγ. Γραφή, παρά μόνο κάτω από αρνητικές περιστάσεις, όπου πάντοτε θανατώνεται κάποιος, όπως τα γενέθλια του Ηρώδη, όπου θανατώθηκε ο άγιος Ιωάννης ο Βαπτιστής. Τέλος, για την εορτή των Χριστουγέννων προβάλλεται το επιχείρημα ότι ο Χριστός δεν γεννήθηκε στις 25 Δεκεμβρίου, άρα δεν έχει νόημα να εορτάζουμε αυτή την ημερομηνία, που συνδέεται άλλωστε με την αρχαία λατρεία του ήλιου.

Επειδή στο θέμα της ιστορικότητας του Ιησού Χριστού με βάση τα δεδομένα της επιστήμης έχουμε ασχοληθεί σε προηγούμενα τεύχη του εντύπου μας (41, 59), στο τεύχος αυτό θα ασχοληθούμε με τη σημασία της ιστορικότητας του Κυρίου για τη χριστιανική πίστη, όπως προβάλλεται στην Καινή Διαθήκη, και ιδιαίτερα με κάποια ιστορικά και θεολογικά ζητήματα, που συνδέονται με το γεγονός της Γεννήσεως του Χριστού.

Η Γέννηση ως ιστορικό γεγονός

 Στην Καινή Διαθήκη απουσιάζει εντελώς η αντίληψη ότι ο Ιησούς Χριστός είναι μια ιδέα η ότι η Γέννησή Του είναι ενσάρκωση μιας ιδέας. Αντίθετα, προβάλλεται ο ισχυρισμός ότι είναι συγκεκριμένο ιστορικό πρόσωπο, που γεννήθηκε και έζησε σε συγκεκριμένο τόπο και χρόνο και συνδέεται με άλλα ιστορικά πρόσωπα και γεγονότα της εποχής του. Για να τονίσουν αυτό ακριβώς οι ιεροί Ευαγγελιστές παραθέτουν γενεαλογίες της καταγωγής του Ιησού, δηλ. αλυσίδες διαδοχικών γεννήσεων, από τις οποίες καταδεικνύεται η καταγωγή του, ως ανθρώπου, από το «γένος» Δαβίδ και Αβραάμ (Ματθ. 1,1-16, Λουκ. 3,24-38). Οι Ευαγγελιστές επισημαίνουν ότι η Γέννηση του Ιησού είχε προφητευθεί από μεγάλους Προφήτες της Παλαιάς Διαθήκης πριν από πολλούς αιώνες και ήταν κάτι αναμενόμενο. Η πρώτη σχετική «προφητεία» δίδεται από τον ίδιο τον Θεό αμέσως μετά την πτώση των Πρωτοπλάστων, σύμφωνα με την οποία «το σπέρμα της γυναικός» (Εκείνος που θα γεννηθεί από μια γυναίκα) θα συντρίψει την κεφαλή του «όφεως» – διαβόλου (Γεν. 3,15). Οι μεγάλοι Προφήτες είχαν δεί συγκεκριμένα γεγονότα, συνδεόμενα με τη Γέννηση: ότι ο Χριστός θα γεννηθεί από παρθένο (Ησ. 7,14), θα καλείται Εμμανουήλ, δηλ. Θεός (Ησ. 7,14), θα γεννηθεί στη Βηθλεέμ (Μιχ. 5,2), θα ονομασθεί Ναζωραίος (Ματθ. 2,23). Είχαν δεί επίσης την προσκύνηση των Μάγων (Ψαλμ. 71,10-11, Ησ. 60,6), την επιστροφή από την Αίγυπτο (Ωσ. 11,1), τον θρήνο για τη σφαγή των νηπίων (Ιερ. 38,15).

Τονίζοντας την ιστορική Γέννηση και καταγωγή του Ιησού, οι Ευαγγελιστές δεν αρνούνται την προύπαρξή Του ως Θεού, ούτε πιστεύουν ότι άρχισε να υπάρχει, όταν γεννήθηκε από την Παρθένο Μαρία. Αντίθετα, τονίζουν ότι προϋπήρχε ως Θεός (ως Υιος του Θεού), και, «ότε ήλθε το πλήρωμα του χρόνου», έγινε ανθρωπος για τη σωτηρία μας (Γαλ. 4,4), χωρίς, βέβαια, να πάψει να είναι και Θεός. Ό,τι άρχισε να υπάρχει με τη Γέννηση του Χριστού ήταν η ανθρώπινη φύση Του, την οποία «προσέλαβε» από την Παρθένο Μαρία, δεδομένου ότι ο Χριστός ένωσε στο πρόσωπό Του, κατά παράδοξο για μας τρόπο, δύο τέλειες φύσεις, τη θεία και την ανθρώπινη. Η Κ. Διαθήκη τονίζει ακριβώς ότι η ανθρώπινη φύση του Χριστού είναι ιστορική, πραγματική, όμοια με τη δική μας, δηλ. ο Χριστός δεν ήλθε στον κόσμο «κατά δόκησιν», δηλ. δεν νομίσαμε ότι έγινε άνθρωπος, αλλά έγινε όντως άνθρωπος. Όταν ο Ευαγγελιστής Ιωάννης λέει ότι «ο Λόγος σαρξ εγένετο» (Ιω. 1,14) δεν εννοεί ότι σαρκώθηκε κάποιος αφηρημένος λόγος η ίδέα, κατά το παράδειγμα φιλοσοφικών και θρησκευτικών συστημάτων της εποχής του, αλλ’ ότι σαρκώθηκε ο ενυπόστατος Λόγος του Θεού, Αυτός που αποτελεί ιδιαίτερη υπόσταση, που έχει ξεχωριστή ύπαρξη. Αυτός ο Λόγος, που ταυτίζεται με τον «μονογενή υιόν, τον όντα εις τον κόλπον του πατρός» (Ιω. 1,18), προϋπήρχε κάθε δημιουργίας του Θεού αιωνίως («εν αρχή ην ο Λόγος», Ιω. 1,1) και είναι Θεός («και Θεός ην ο Λόγος», Ιω. 1,1), όπως ακριβώς και ο Πατήρ Του.

Εντάσσοντας τη Γέννηση στο τοπικό και χρονικό της πλαίσιο, οι ιεροί Ευαγγελιστές τονίζουν ότι ο Ιησούς Χριστός γεννήθηκε στη Βηθλεέμ της Ιουδαίας (Ματθ. 2,1), την εποχή που βασίλευε εκεί ο Ηρώδης (Ματθ. 2,1), όταν ηγεμόνας της Συρίας ήταν ο Κυρήνιος (Λουκ. 2,2) επί Ρωμαίου αυτοκράτορος «Καίσαρος Αυγούστου» (Λουκ. 2,1) και μάλιστα με αφορμή γενική απογραφή, που ο ίδιος είχε διατάξει, για ολόκληρη την αυτοκρατορία («απογράφεσθαι πάσαν την οικουμένην, Λουκ. 2,1), απογραφή, που ήταν η πρώτη της ηγεμονίας του Κυρηνίου στη Συρία (Λουκ. 2,2). Τα παραπάνω πρόσωπα και γεγονότα είναι ιστορικά. Ο Οκταβιανός Αύγουστος ήταν αυτοκράτορας μεταξύ των ετών 31 π.Χ και 14 μ.Χ. Ο Ηρώδης «ο Μέγας» ήταν βασιλιάς στην Ιουδαία (υποτελής στη Ρώμη) στο διάστημα 37 π.Χ – 4 π.Χ. Ο βίαιος χαρακτήρας του επιβεβαιώνεται από εξωβιβλικές πηγές. Είχε διαδοχικά δέκα συζύγους και απέκτησε πολλά παιδιά, αρκετά από τα οποία φονεύθηκαν με εντολή του. Κάποτε εκτέλεσε 45 από τα 70 μέλη του Μεγάλου Συνεδρίου των Ιουδαίων, δηλ. όλη σχεδόν την πνευματική, οικονομική και πολιτική αριστοκρατία των Εβραίων (Σ. Αγουρίδη, Ιστορία των χρόνων της Κ. Διαθήκης, Θεσ/νίκη 1983, σ. 266). Όποιος γνωρίζει «πόσα μέλη της οικογένειάς του, και ιδίως πόσα παιδιά του εξόντωσε ο Ηρώδης, δεν εκπλήσεται για την ευαγγελική αφήγηση περί της σφαγής νών νηπίων στη Βηθλεέμ» (αυτόθι, σ. 268). Η ηγεμονία του Κυρηνίου επιβεβαιώνεται από τον Ιουδαίο ιστορικό Ιώσηπο (Ιουδαϊκή Αρχαιολογία, XVIII, 1-2), ενώ για την τακτική των συχνών απογραφών στην αυτοκρατορία μαρτυρούν πολλές εξωβιβλικές πηγές.

Με βάση αυτά και άλλα δεδομένα, μπορεί να υπολογισθεί με σχετική ακρίβεια το έτος της Γεννήσεως του Ιησού Χριστού. Η πιο γνωστή απόπειρα στο παρελθόν, στην οποία βασίζεται το ισχύον χρονολογικό σύστημα, έγινε από τον μοναχό Διονύσιο τον Μικρό στη Ρώμη το 562 μ.Χ. Μέχρι τότε ίσχυαν άλλα χρονολογικά συστήματα. Με την επικράτηση, όμως, του Χριστιανισμού και με βάση την πεποίθηση ότι το πρόσωπο του Ιησού τέμνει την ιστορία του κόσμου σε προ Χριστού και μετά Χριστόν εποχή, έπρεπε να ισχύσει ένα χρονολογικό σύστημα με αφετηρία ακριβώς το γεγονός της Γεννήσεως του Χριστού. Σήμερα γνωρίζουμε ότι οι υπολογισμοί του Διονυσίου με τα δεδομένα της τότε εποχής είναι εσφαλμένοι και ότι, σύμφωνα με σύγχρονους και ακριβέστερους υπολογισμούς, ο ακριβής χρόνος της Γεννήσεως του Χριστού τοποθετείται λίγο πριν το έτος 4 π.Χ.

Ο αστέρας της Γεννήσεως και η προσκύνηση των Μάγων

 Το γεγονός της Γεννήσεως του Χριστού, όπως περιγράφεται στα ιερά Ευαγγέλια, συνοδεύθηκε από υπερφυσικά σημεία, όπως η δοξολογία των Αγγέλων, ο αγγελικός ύμνος («Δόξα εν υψίστοις Θεώ»), η εμφάνιση του Αγγέλου στους Ποιμένες, η «δόξα Κυρίου» που περιέλαμψε τους Ποιμένες της Βηθλεέμ, ο αστέρας που οδήγησε τους Μάγους στο Βρέφος, η προσκύνηση των Μάγων. Θα ήταν παράδοξο να αναμένουμε από την επιστημονική έρευνα να επιβεβαιώσει τέτοια γεγονότα, τα οποία ούτως η άλλως υπερβαίνουν τα όρια του φυσικού. Όμως, από χώρους εχθρικούς στον Χριστιανισμό και περιβελημένους επιστημονικό μανδύα, επιχειρήθηκε να εξηγηθούν κάποια από τα γεγονότα αυτά ως φυσικά, με σκοπό να απογυμνωθεί το γεγονός της Γεννήσεως του Κυρίου από κάθε υπερφυσικό περιεχόμενο.

Έτσι κάποιοι ισχυρίστηκαν ότι το άστρο, που οδήγησε τους Μάγους, ήταν ένα φυσικό φαινόμενο της εποχής, δηλαδή «σύνοδος πλανητών», είτε Δία και Κρόνου, είτε Δία και Αφροδίτης, που απλώς συνέπεσε τη χρονική εκείνη στιγμή και ήταν ορατή ως αρκετά φωτεινότερο από τα υπόλοιπα άστρο. Τέτοιες ερμηνείες, εκτός του ότι δεν είναι γενικά αποδεκτές επιστημονικώς, δεν ερμηνεύουν το φαινόμενο, που περιγράφει η Βίβλος, και προκαλούν εύλογα ερωτήματα όπως: Πως η «σύνοδος» αυτή οδηγούσε ανθρώπους σε τόσο μεγάλες αποστάσεις; Πώς εξαφανίσθηκε και επανεφανίσθηκε, όταν οι Μάγοι έφθασαν στον Ηρώδη; Πόσο χρόνο διήρκεσε αυτή η «σύνοδος»; Από το βιβλικό κείμενο εξάγεται ότι δύο ολόκληρα χρόνια ταξίδευαν οι Μάγοι για να φθάσουν στο Βρέφος, οδηγούμενοι από τον αστέρα. Έτσι υπολόγισε («ηκρίβωσε») τον χρόνο ο Ηρώδης (Ματθ. 2,7) και διέταξε τη σφαγή των Νηπίων της Βηθλεέμ «από διετούς και κατωτέρω» (2,16). Είναι χαρακτηριστικό ότι η προσκύνηση των Μάγων, κατά το ιερό κείμενο, δεν έγινε στο Σπήλαιο της Βηθλεέμ, αλλά «εις την οικίαν», όπου διέμενε «το παιδίον μετά Μαρίας της μητρός αυτού» (2, 11). Ισως η ερμηνεία του αγίου Θεοφυλάκτου ότι ο αστέρας ήταν «αγγελική δύναμις» (Άγγελος), που οδηγούσε του Μάγους, είναι πολύ πιο λογική από «επιστημονικές» θεωρίες, όπως οι παραπάνω.

Η καθιέρωση της εορτής των Χριστουγέννων

Είναι αληθές ότι η Βιβλική Παράδοση δεν διέσωσε την ακριβή ημερομηνία της Γεννήσεως του Χριστού. Τα ιερά κείμενα δεν παρέχουν καμμιά ασφαλή πληροφορία για την εποχή της Γεννήσεως. Η εινόνα των Χριστουγέννων που έχουμε στον νού μας, με τα χιόνια και το ψύχος, είναι μεταγενέστερης δυτικής προέλευσης και δεν στηρίζεται στα κείμενα. Το Σπήλαιο ήταν μάλλον πρόχειρο κατάλυμα της Θεοτόκου και του Ιωσήφ και όχι χώρος προστασίας από το κρύο. Κατά τον ίδιο τρόπο, η Φάτνη χρησιμοποιήθηκε ως τόπος εναποθέσεως του Βρέφους («κούνια») και όχι ως θερμαντικό μέσο. Πουθενά δεν αναφέρεται χιονόπτωση, βροχή, κακοκαιρία, ψύχος, φαινόμενα άλλωστε πολύ σπάνια για την περιοχή. Η αναφορά σε «ποιμένας … αγραυλούντας και φυλάσσοντας φυλακάς της νυκτός» (Λουκ. 2,8) μάλλον παραπέμπει σε άλλη εποχή. Προσπάθειες χρονολογήσεως με βάση τη σύλληψη του Προδρόμου και την εφημερία του Ζαχαρία στον Ναό δεν έχουν οδηγήσει ασφαλή συμπεράσματα. Ουσιαστικά, η ακριβής ημερομηνία της Γεννήσεως παραμένει άγνωστη.

Αυτό, όμως, δεν εμπόδισε την Εκκλησία να καθιερώσει μια μέρα τιμής για το μεγάλο αυτό γεγονός, αφού σημασία έχει η τιμή του γεγονότος κι όχι η ακριβής ημερομηνία του. Οι πρώτες αναφορές στον εορτασμό της Γεννήσεως υπάρχουν σε κείμενα του πάπα Τελεσφόρου (125-136), σύμφωνα με κάποιους ερευνητές (Ν. Ιωαννίδη «Η εορτή Χριστουγέννων – Θεοφανείων», στο Το Χριστιανικόν Εορτολόγιον, Αθήναι 2007, σ. 132). Σαφέστερες πληροφορίες παρέχουν κείμενα του 3ου μ.Χ. αι., χωρίς αυτό να σημαίνει ότι νωρίτερα η Εκκλησία δεν τιμούσε το γεγονός, περ’ ότι οι συνθήκες της εποχής καθιστούσαν προβληματικό κάθε εορτασμό, λόγω π.χ. των διωγμών του Χριστιανισμού. Είναι ιστορικά βέβαιο, ότι στην Ανατολή τον 3ο μ.Χ. αι. η Γέννηση εορταζόταν μαζί με τη Βάπτιση του Χριστού στις 6 Ιανουαρίου, με το κοινό όνομα «Θεοφάνεια», ως εορτές φανερώσεως του Θεού στον κόσμο. Άλλωστε, η προσωνυμία «Θεοφάνεια» προσιδιάζει περισσότερο στη Γέννηση παρά στη Βάπτιση, γιατί τότε «Θεός εφανερώθη εν σαρκί» (Α’ Τιμ. 3,16). Στη Δύση η Γέννηση εορταζόταν στις 25 Δεκεμβρίου, ημέρα που οι εθνικοί λάτρευαν τον φυσικό ήλιο. Ο λόγος του εορτασμού της Γεννήσεως τη μέρα αυτή είναι προφανής: οι Χριστιανοί ήθελαν να διακηρύξουν σε κάθε κατεύθυνση ότι ο κτιστός ήλιος δεν έχει καμμία θεία ιδιότητα και είναι απλώς δημιούργημα του αληθινού Ηλίου της Δικαιοσύνης. Σαφείς αναφορές στην ιδιότητα του Χριστού ως Ηλίου της Δικαιοσύνης υπάρχουν μέχρι σήμερα στην υμνολογία των Χριστουγέννων. Σιγά – σιγά επικράτησε και στην Ανατολή ο εορτασμός της Γεννήσεως στις 25 Δεκεμβρίου. Αυτό έγινε τον 4ο μ.χ. αι., με τη συμβολή των Πατέρων της Εκκλησίας Βασιλείου του Μεγάλου και Γρηγορίου του Θεολόγου.

Πρέπει να σημειωθεί, ότι ο εορτασμός των μεγάλων εορτών, με αφορμή σταθμούς της ζωής του Χριστού, είναι απόλυτα σύμφωνος με το γράμμα και το πνεύμα της Αγ. Γραφής. Στην Παλαιά Διαθήκη εορτάζονται γεγονότα θαυμαστής σωτηρίας του Λαού του Θεού. Ο ίδιος ο Κύριος προέτρεψε τους Μαθητές να επιτελούν την «ανάμνησιν» του Πάθους Του (Λουκ. 22,19-20). Κατά το παράδειγμα της «αναμνήσεως» του Πάθους και της Αναστάσεως του Χριστού, καθιερώθηκαν οι μεγάλες Δεσποτικές εορτές. Για τη Γέννηση είναι σαφής η μαρτυρία της Κ. Διαθήκης ότι και οι Άγγελοι ανύμνησαν το γεγονός, δοξολογούντες τον Θεό και ψάλλοντες «δόξα εν υψίστοις Θεώ και επί γης ειρήνη» (Λουκ. 2,13-14). Αυτό επέδρασε προφανώς καταλυτικά στην πρώϊμη καθιέρωση του εορτασμού της Γεννήσεως του Χριστού από την αρχαία Εκκλησία.

Το θεολογικό νόημα της Γεννήσεως

 Η Γέννηση του Χριστού εκτός από ιστορικό γεγονός είναι «το μέγα της ευσεβείας μυστήριον» (Α’ Τιμ. 3,16), το μεγάλο μυστήριο, που πρέπει να σεβόμεθα. Ποιο ακριβώς είναι το μυστήριο αυτό; Είναι το γεγονός ότι «Θεός εφανερώθη εν σαρκί» (Α’ Τιμ. 3,16), το ότι ο Θεός έγινε άνθρωπος. Μυστήριο «χρόνοις αιωνίοις σεσιγημένον, φανερωθέν δε νυν» (Ρωμ. 16,25). Είναι ουσιαστικά το μυστήριο της σωτηρίας μας, το οποίο διακονεί και ενεργεί ο ίδιος ο Υίός του Θεού, ο Οποίος έγινε άνθρωπος ακριβώς για να σώσει ολόκληρο το ανθρώπινο γένος από τη «δουλεία του εχθρού». Με την έλευσή Του στον κόσμο ο Υιος του Θεού ενώνεται μαζί μας και μας σώζει: αφ’ ενός μεν η ανθρώπινη φύση ενώνεται με τη θεία στο πρόσωπο του Χριστού, αφ’ ετέρου δε καθένας από μας ενώνεται με τον Χριστό κοινωνώντας το Σώμα και το Αίμα Του. Κατά τη σαφή διδασκαλία των Πατέρων της Εκκλησίας «ό,τι ενώνεται με τον Χριστό, εκείνο και σώζεται» και «εκτός του Χριστού δεν υπάρχει σωτηρία.

Είναι, λοιπόν, δυνατό να μην χαιρόμεθα και να μην πανηγυρίζουμε για την έλευση του Χριστού στον κόσμο; Είναι δυνατό να αδιαφορούμε μπροστά στο μεγάλο γεγονός, στο οποίο βασίζεται η σωτηρία μας; Μόνο όσοι δεν έχουν την παραμικρή αίσθηση η αντίληψη του μυστηρίου της σωτηρίας, του «χρόνοις αιωνίοις σεσιγημένου», μπορεί να υιοθετούν μια τέτοια στάση. Αν οι Άγγελοι του ουρανού πανηγυρίζουν και ψάλλουν ύμνους για τη δική μας σωτηρία, για την «ειρήνην» και «ευδοκίαν» που ήλθε στον κόσμο («και επί γης ειρήνη, εν ανθρώποις ευδοκία», Λουκ. 2,14), τι πρέπει να κάνουμε εμείς; Να γιατί η Ορθόδοξη Εκκλησία πανηγυρίζει τη Γέννηση του Χριστού, ως γεγονός παραπλήσιο με αυτό της Αναστάσεως. Να γιατί η υμνολογία της αποτελεί έκρηξη χαράς για τη σωτηρία, που ήλθε στον κόσμο. Να γιατί ψάλλει μαζί με τους Αγγέλους: «Χριστός γεννάται, δοξάσατε· Χριστός εξ ουρανών, απαντήσατε· Χριστός επί γης, υψώθητε».

Πηγή: Έντυπο «Ορθοδοξία και αίρεσις» της Ιεράς Μητροπόλεως Μαντινείας και Κυνουρίας, τεύχ. 71, Νοέμβριος – Δεκέμβριος 2010.

Γιώργος Καραμπελιάς: Έκπληξη αριθμών που δείχνουν παραγωγική ανασυγκρότηση εν μέσω συνεχών κρίσεων

Από την εκπομπή «Εμείς οι Έλληνες» με τον Λάμπρο Καλαρρύτη, στον ραδιοσταθμό Παραπολιτικά 90.1 FM, της 18-12-2020.

Η εκπομπή μεταδίδεται από Δευτέρα έως Παρασκευή από 20.00 έως 22.00.

Νέες κυκλοφορίες από τις Εναλλακτικές Εκδόσεις

 

Τα νέα βιβλία των Εναλλακτικών Εκδόσεων μπορείτε να τα βρείτε στα ενημερωμένα βιβλιοπωλεία, στο Εναλλακτικό Βιβλιοπωλείο (Θεμιστοκλέους 37), αλλά και στα γραφεία των Εναλλακτικών Εκδόσεων (Ξενοφώντος 4, Σύνταγμα, τηλ. επικ. 210 3826319) καθημερινά (Δευτέρα έως και Παρασκευή από τις 09.00 έως τις 20.00). Στα γραφεία μας μπορείτε να βρείτε και τα παλαιότερα βιβλία μας που δίνονται με σημαντική έκπτωση.

Για παραγγελίες εντός Αττικής αναλαμβάνουμε εμείς να σας παραδώσουμε την παραγγελία σας. Για την υπόλοιπη Ελλάδα αποστέλλονται με τα ΕΛΤΑ με επιπλέον χρέωση 4 ευρώ.

Τηλέφωνo επικοινωνίας: 2103826319. Ηλεκτρονική διεύθυνση: perardin@gmail.com

Covid-19, το αιφνίδιο τέλος του παρασιτισμού

Συγγραφέας: Γιώργος Καραμπελιάς 

Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου 

Η κρίση του κορωνοϊού ολοκληρώνει μια μακρά περίοδο ανατροπών, που εγκαινιάστηκαν μετά το 2008-2009, οι οποίες διευκρινίζονται με βίαιο και δραματικό τρόπο με την πανδημία, πλήττοντας καίρια το μοντέλο της νεοφιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης.
Στην Ελλάδα, η δεκαετής κρίση είχε προκαλέσει ήδη μια βαθιά ρήξη στο σώμα μιας κοινωνίας με παρασιτικά χαρακτηριστικά και μια –εύθραυστη αλλά πραγματική– καταναλωτική ευημερία. Η δε κρίση που επέφερε ο COVID-19 ήλθε να ολοκληρώσει τη διαδικασία, πλευροκοπώντας τον τελευταίο μεγάλο τομέα αυτής της δομής, τον τουριστικό.
Ιδιαίτερης σημασίας για τις πολιτικοκοινωνικές εξελίξεις αποτέλεσε λοιπόν η κατάρρευση του παρασιτικού οικονομικού μοντέλου. παρότι δε εξακολουθεί να ελλείπει ένα παραγωγικό όραμα από τις ελληνικές ελίτ, καταγράφονται ήδη οι πρώτες θετικές εξελίξεις μιας ενδογενούς αναδιάρθρωσης, κατ’ εξοχήν στον αγροτικό τομέα και τις εξαγωγές.
Εκ των ων ουκ άνευ κρίνεται η υπέρβαση των ανορθολογικών ιδεολογικών ροπών που αναπτύχθηκαν απέναντι στην πανδημία. Αρχικώς, εκείνων της μεταμοντέρνας Αριστεράς και του δικαιωματιστικού, ατομικιστικού πυρήνα της, κατά δεύτερο λόγο του ευρύτερου «αντισυστημικού» χώρου, ο οποίος διακινεί θεωρίες συνωμοσίας που πλήττουν τους πλέον ευάλωτους. τέλος, ενός κομματικού τύπου «ορθόδοξου» φονταμενταλισμού, που ανταγωνίζεται έναν εξίσου φονταμενταλιστικό νεοφιλελεύθερο μηδενισμό.
Εκκινώντας από την υπέρβαση του διπόλου Αριστεράς-Δεξιάς να κατευθυνθούμε προς μια ενάρετη πολιτική ανασύνθεση. Πλέον, για να επιβιώσουμε ως έθνος, χρειαζόμαστε ένα μέλλον συνεκτικό, παραγωγικό, εξωστρεφές με ενδογενή βάση, ικανό να θεραπεύσει τις τεράστιες κρίσεις που αντιμετωπίζουμε, υγειονομική κρίση, δημογραφικό, μεταναστευτικό, νεο-οθωμανική απειλή…

Τάσος Χατζηαναστασίου & Μαρία Κασιμάτη

Πολεμώντας το ’21, oι σημαντικότερες συγκρούσεις του Αγώνα της Ανεξαρτησίας στη στεριά και τη θάλασσα, μέσα από τις πηγές

Από το οπισθόφυλλο του βιβλίου

Μέσα στις σελίδες του παρόντος βιβλίου ζωντανεύουν οι ήρωες και οι ηρωίδες του Αγώνα, οι θρίαμβοι αλλά και οι αποτυχίες των Ελλήνων του ’21, οι ηρωικές πράξεις αλλά και οι στιγμές δειλίας και ηθικής κατάπτωσης, το άφθαστο μεγαλείο αλλά και οι μικρότητες του Αγώνα της Ανεξαρτησίας, μίας από τις μεγαλύτερες Επαναστάσεις της νεότερης Ιστορίας. Με βάση τα απομνημονεύματα των αγωνιστών και την ελληνική, τουρκική και βρετανική βιβλιογραφία, περιγράφονται με επιστημονική εγκυρότητα, νηφαλιότητα και τη μέγιστη δυνατή ακρίβεια οι σημαντικότερες συγκρούσεις της εθνικής μας Παλιγγενεσίας. Άποψη των συγγραφέων είναι ότι η Ελληνική Επανάσταση υπήρξε ένα σπουδαίο κατόρθωμα που πρέπει να αναδεικνύεται και να προβάλλεται στις πραγματικές του διαστάσεις, χωρίς υπερβολές και χωρίς εξιδανικεύσεις, αλλά και χωρίς τη συμπλεγματική υποβάθμιση των θυσιών, των επιτευγμάτων, των αμέτρητων πράξεων γενναιότητας και αυτοθυσίας για την απελευθέρωση του Γένους.

Ο Τάσος Χατζηαναστασίου είναι δρ. Νεότερης Ιστορίας και εκπαιδευτικός. Γεννήθηκε στη Λευκωσία της Κύπρου το 1965. Έχει διδάξει στα Πανεπιστήμια Κρήτης, Παλέρμου και Κύπρου. Στο συγγραφικό του έργο περιλαμβάνονται βιβλία ιστορικά και παιδαγωγικά, καθώς και ένα μυθιστόρημα. Επίσης, δεκάδες επιστημονικές δημοσιεύσεις, κυρίως ιστορικές, με κύρια ενδιαφέροντα την ιστορία της Κατοχής στη Μακεδονία και τη Θράκη, το Κυπριακό και τα Βαλκάνια, αλλά και παιδαγωγικές, πάνω στο περιεχόμενο και τη διδακτική των φιλολογικών μαθημάτων.

Η Μαρία Κασιμάτη αποφοίτησε από το τμήμα Κλασσικής Φιλολογίας του ΕΚΠΑ το 2004. Εργάστηκε ως φιλόλογος στην ιδιωτική και δημόσια εκπαίδευση. Από το 2019 συνεργάζεται ως συντάκτρια με τον εκπαιδευτικό ιστότοπο filologika.gr, όπου αρθρογραφεί και αναρτά εκπαιδευτικό υλικό. Το Πολεμώντας το ’21 είναι το πρώτο της βιβλίο.

Νέος Ερμής ο Λόγιος τ. 21, με αφιέρωμα στον νεο-οθωμανισμό και τον ευρασιανισμό

 

Είναι ο σημερινός «αντιφασισμός» κίνημα;

Του Λάμπρου Ανδριανάκη από το newshub.gr

Εν μέσω του δευτέρου κύματος κορωνοϊού και με τους θανάτους σχετιζόμενους με τον ιό να φτάνουν τους 100 την ημέρα στη χωρά μας, συνέβησαν δυο γεγονότα που μου προξένησαν εντύπωση. Το πρώτο είναι η μεγάλη αντιφασιστική συγκέντρωση κατά την ημέρα ανακοίνωσης της απόφασης της δίκης της Χρυσής Αυγής (ΧΑ), αγνοώντας τα μέτρα προστασίας κατά της πανδημίας. Το δεύτερο, η επιθυμία κομμάτων και συλλογικοτήτων να κάνουν πορεία κατά την επέτειο της 17^ης Νοέμβρη. 

Το παρόν άρθρο θα κάνει μια απόπειρα να ερμηνεύσει την έννοια του «αντιφασιστικού κινήματος», έτσι όπως νοηματοδοτείται στις μέρες μας.

Λέξεις και ερμηνείες

Σε μια διαλεκτική, και “στην αρχαιότητα με τη διαλεκτική εννοούσαν την τέχνη να φτάνει κανείς στην αλήθεια μέσω της σύγκρουσης αντιθέτων απόψεων”[i], όπως και σε κάθε σύγκρουση, σκοπός είναι να φέρεις τον αντίπαλο στο σημείο που θέλεις. Σε μια μάχη απόψεων, εκείνος που θα καθορίσει τους γλωσσικούς κώδικες θα είναι αυτός που θα κερδίσει την μάχη.

Κατά τον Wittgenstein “κάθε έκφραση ανήκει σε κάποιο γλωσσικό πλαίσιο, το οποίο είναι αυτό που δίνει στην κάθε έκφραση το συγκεκριμένο νόημά της. Το πλαίσιο αυτό το ονομάζει «γλωσσικό παιχνίδι». Οι ίδιες λέξεις που χρησιμοποιούνται στα γλωσσικά παιχνίδια μπορούν να χρησιμοποιούνται και σε άλλα γλωσσικά πλαίσια με διαφορετικό τρόπο. Τότε όμως έχουν διαφορετική σημασία. Αυτή η άποψη οδηγεί στο συμπέρασμα πως, η αλήθεια μιας πρότασης καθορίζεται από το νόημα που παίρνει η κάθε «λέξη» από τους κανόνες που χτίστηκαν μέσα στο πλαίσιο όπου αυτή υπάρχει. Γι’ αυτό συμβαίνει η ίδια λέξη που χρησιμοποιείται σε δύο διαφορετικά γλωσσικά πεδία, σε δύο γλωσσικά παιχνίδια όπου ισχύουν διαφορετικοί κανόνες, να έχει διαφορετικό νόημα”.[ii]

Επειδή λοιπόν στο πολιτικό πεδίο πρωταγωνιστεί το «γλωσσικό παιχνίδι» των λέξεων «φασισμός» και «αντιφασισμός» και πολλοί αυτοαναγορεύονται σε αντιφασίστες, θεωρώ κρίσιμης σημασίας το ζήτημα της σημασιολογικής διερεύνησης από τη γέννηση του φασισμού μέχρι τις μέρες μας. Το παρόν αποτελεί άρθρο γνώμης και όχι κάποια επιστημονική μελέτη και σαν τέτοια θα ήθελα να αναγνωστεί.

Χαρακτηριστικό σύνθημα του “αντιφασιστικού χώρου”

Η γέννηση του Φασισμού

Όσοι πιστεύουν ότι ο φασισμός σήμερα αποτελεί συστημική απειλή, είναι τουλάχιστον ανιστόρητοι. Είναι τραγικό να εξισώνεις τον φασισμό του Μεσοπολέμου και έπειτα με το σήμερα. Ο φασισμός υπήρξε η κυρίαρχη ιδεολογία στην Γερμανία, την Ιταλία, στην Ισπανία, ενώ φασιστικά υβρίδια είχαμε σε διαφορά κράτη όπως το καθεστώς Μεταξά, παρότι δεν εντάχθηκε στον Άξονα. Τα φασιστικά καθεστώτα απολάμβαναν την συμπάθεια του συνόλου των μεγάλων δυνάμεων, των ηγετών τους αλλά και των μεγάλων εταιρειών της εποχής. Το ότι ο φασισμός οδήγησε στις μετέπειτα φρικαλεότητες, ήταν νομοτελειακό γιατί η γερμανική κοινωνία είχε διαποτιστεί (και ίσως έχει ακόμα) με τις αξίες της κυρίαρχης φυλής έναντι των υπολοίπων και της «υποχρέωσης» να ηγούνται της Ευρώπης. Σε αναλογία μπορούμε να πούμε ότι η εξέλιξη του συναινετικού ή προστατευτικού καπιταλισμού οδηγεί νομοτελειακά στον παγκοσμιοποιημένο αχαλίνωτο καπιταλισμό (νεοφιλελευθερισμός). Ίσως βέβαια έχουμε πειστεί από το αφήγημα που πρόβαλε η Γερμανία, ότι τα ολοκαυτώματα και τα αποτρόπαια εγκλήματα της κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, αποτέλεσαν μια τύφλωση της στιγμής και ότι σαγηνεύτηκαν από τον Χίτλερ. Δεν είναι τυχαίο ότι αποκαλούνται «Ναζιστικές θηριωδίες» και όχι γερμανικές. Προσωπικά πιστεύω ότι θα πρέπει να βλέπουμε την Ιστορία χωρίς ταμπού.

Ανάλογο παράδειγμα εργαλειοποίησης των γεγονότων του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου είναι η φρασεολογία της Αριστεράς και του ΚΚΕ, σήμερα, περί αντίστασης στην φασισμό. Όχι ότι κάτι τέτοιο είναι απολυτά αναληθές αλλά ως επί το πλείστον το Αλβανικό Μέτωπο, η Μάχη της Κρήτης και η αντίσταση ήταν κατά του Ιταλού, Γερμανού αλλά και του Βουλγάρου κατακτητή ήταν αντίσταση κατά του ξένου εισβολέα και κατακτητή όχι ιδεολογική μάχη. Αν πούμε δηλαδή ότι η Θράκη που ήταν υπό Βουλγαρική κατοχή, η αντίσταση εκεί ήταν κατά της μοναρχίας; Σαφέστατα, στην ηγεσία του τότε ΚΚΕ και στους διανοούμενους της εποχής, υπήρχε η ιδεολογική πάλη αλλά στα λαϊκά στρωματά, η Κατοχή δεν είχε καμία σχέση με ιδεολογίες. Κάτι ανάλογο και ακόμα πιο χονδροειδές προσπαθούν να περάσουν σήμερα οι ιστορικοί της εθνομηδενιστικής πτέρυγας για την επανάσταση του ‘21.  Πιο συγκεκριμένα, η Επανάσταση δεν έχει τόσο εθνοαπελευθερωτικά  στοιχεία όσο ταξικά. Επίσης, ο επαναστατημένος λαός εμπνεύστηκε από τη Γαλλική αλλά και την Αμερικάνικη Επανάσταση. Σα να λέμε

Προς ένα νέο πολιτικό δίπολο;

 

Του Θόδωρου Ντρίνια

Στο πρόσφατο κείμενό του, με τίτλο Τζογάροντας στο μίσος: Η εργαλειοποίηση της αγανάκτησης, ο Γ. Ρακκάς τοποθετείται αποφασιστικά και με όρους πολιτικής στρατηγικής απέναντι στις ρητορικές μίσους και διχασμού που χρησιμοποιούνται τυχοδιωκτικά ως εργαλείο για την πολιτική άνοδο προσώπων και πολιτικών οργανώσεων, ήδη από τη «δεκαετία των μνημονίων» και των κινητοποιήσεων για τη Συμφωνία των Πρεσπών, ενώ γνωρίζουν την πιο επικίνδυνη άνθιση την τρέχουσα περίοδο της πανδημίας. Είναι φανερό ότι ο Γ. Ρακκάς βγάζει συμπεράσματα παρατηρώντας, κατά κύριο λόγο, ένα μαζικό (κατά περιόδους πλειοψηφικό), ρευστό, συχνά παλινδρομούντα μεταξύ αυτών που ονομάζονται καταχρηστικά «αριστερός» και «δεξιός λαϊκισμός», πατριωτικό χώρο, του οποίου το πιο αυθεντικό χαρακτηριστικό είναι η γνήσια αγανάκτηση για την ταυτόχρονη ατομική, κοινωνική και εθνική υποβάθμιση. Ιδιαίτερα τα βέλη του στρέφονται εναντίον των πολυάριθμων ηγετών, ηγετίσκων, παραγόντων, οργανώσεων και δικτύων που επιθυμούν να κεφαλαιοποιήσουν την πολιτική υπεραξία που παράγει αυτή η αγανάκτηση, απειλώντας να βουλιάξουν σε μια εμφυλιοπολεμική Βαβέλ μια χώρα που δεν έχει βρει ακόμα τα «πατήματά» της μετά το σοκ των μνημονίων και ενώ βρίσκεται υπό άμεση νεο-οθωμανική απειλή, δοκιμάζεται επιπλέον από τις επιπτώσεις της πανδημίας.

Μια τέτοια τοποθέτηση, θέλοντας και μη, θέτει σε διαδικασία επανακαθορισμού ή αναπροσανατολισμού τη βασική γραμμή πολιτικής αντιπαράθεσης από μεριάς του δημοκρατικού πατριωτικού χώρου που είναι εκείνη πατριωτισμού/εθνομηδενισμού. Προς τούτο συνηγορούν τόσο πρόσφατα εμπειρικά δεδομένα που εντοπίζονται στο εσωτερικό των δύο αντιτιθέμενων πόλων, όσο και γενικότερες εξελίξεις στο δυτικό πολιτικό σύστημα εξαιτίας της προϊούσας αδυναμίας της παγκοσμιοποιητικής διαδικασίας που γνωρίσαμε τα τελευταία 30 χρόνια να συνεχιστεί ως είχε. 

Για παράδειγμα, έκπληκτοι παρακολουθούμε τους τελευταίους μήνες «πατριώτες» να ανάγουν σε «μητέρα όλων των μαχών» την αντίσταση στον …Τσιόρδα και στα περιοριστικά μέτρα που εισηγείται ενώ απαξιούν να ασχοληθούν με το επιθετικό ξεσάλωμα του νεο-Σουλτάνου Ερντογάν! Ή, κάθε φορά που η κυβέρνηση κάνει ένα μικρό πατριωτικό βήμα, υπό την πίεση σοβαρών γεγονότων, να χλευάζουν και να προειδοποιούν ότι πρόκειται για τρυκ «για να μας ξεγελάσουν και έπειτα να μας προδώσουν» στη …Νέα Τάξη. Αντίστοιχα, αμήχανοι παρακολουθούμε «εθνομηδενιστές» να ανησυχούν για την τουρκική επιθετικότητα ή τον ισλαμικό σεκταρισμό ή τη χρόνια απαξίωση των θεσμών του έθνους-κράτους. Τα αντιφατικά αυτά φαινόμενα αναδύονται μέσα σε ένα γενικότερο πλαίσιο αναδιάταξης και αναπροσανατολισμού του δυτικού πολιτικού συστήματος, το οποίο κάτω από την πίεση της διάχυτης αγανάκτησης των «χαμένων της παγκοσμιοποίησης» και τη συνακόλουθη απειλή απονομιμοποίησής του, αναγκάζεται να αποστασιοποιηθεί από τις απαιτήσεις της ξέφρενης οικονομικής και πολιτισμικής παγκοσμιοποίησης και την απεδαφικοποίηση ή τον πολιτισμικό σχετικισμό που τις συνοδεύουν και να στραφεί, άλλοτε αργόσυρτα και άλλοτε με επιτάχυνση, σε πολιτικές πιο παρεμβατικές, εθνοκεντρικές, ενδογενούς χαρακτήρα.

Σ’ αυτό το σημείο χρειάζεται μια επισήμανση που θα μας βοηθήσει παρακάτω. Η υπεράσπιση του έθνους-κράτους οργανώνεται από δυο διαφορετικές αντιλήψεις: το σωβινισμό και τον πατριωτισμό. Ο σωβινισμός είναι η πεποίθηση ανωτερότητας και ιστορικής μοναδικότητας (υπό την έννοια του περιούσιου λαού) της εθνικής συλλογικότητας και διακρίνεται από την τυφλή πίστη στα υποτιθέμενα «ιδανικά και το πεπρωμένο του έθνους» και στην επιθετική υπεράσπιση αυτών. 

Ο πατριωτισμός είναι η φυσική αγάπη και υπερηφάνεια των μελών της εθνικής συλλογικότητας για τον τόπο τους και αφήνει χώρο για την κριτική αξιολόγηση και το δυνητικό επανακαθορισμό των εθνικών χαρακτηριστικών. Σε μια εξελικτική πορεία προς πιο πολύπλοκες μορφές κοινωνικής οργάνωσης, αυτή η καταγωγική, (κατά τον Μπακούνιν) «φυσική πραγματική αγάπη» για την πατρίδα εκτείνεται σε δυο διαστάσεις: τον πολιτισμικό πατριωτισμό που είναι η υπερηφάνεια για την ιστορία και τα πνευματικά, επιστημονικά ή καλλιτεχνικά επιτεύγματα της πατρίδας˙ και τον κοινωνικό πατριωτισμό που είναι η υπερηφάνεια για τα κοινωνικά επιτεύγματα του έθνους, όπως το επίπεδο της δημοκρατίας, των θεσμών, της κοινωνικής συνοχής, της οικονομίας/παραγωγής ή της θέσης του μέσα στον κόσμο.

Στη σύγχρονη Ελλάδα, ο πολιτισμικός πατριωτισμός είχε ένα αχανές πεδίο να εκδιπλωθεί, καθώς αναφερόμαστε σε μια συλλογικότητα που, για πολλούς μελετητές, συγκροτεί την εθνική της ιδιοπροσωπία ήδη από την εποχή (και δια μέσω) των ομηρικών επών και των ολυμπιακών αγώνων και τη σφυρηλατεί κατά την περίοδο των Μηδικών πολέμων, 2500 χρόνια πριν, φτάνοντας μέχρι τη νεωτερική εποχή με συνείδηση αυτής της ιστορικότητας. Τα πράγματα δεν ήταν ποτέ εύκολα για τον κοινωνικό πατριωτισμό, για πολλούς λόγους που δεν είναι της παρούσης η πλήρης απαρίθμησή τους αλλά με κυριότερο αυτόν της μόνιμης καχεξίας του νεοελληνικού κράτους και των αρχουσών τάξεών του. Στη μεταπολεμική περίοδο και αφού μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του ’70 εξαντλήθηκε η υπερηφάνεια για την παραγωγική, κοινωνική και εν τέλει δημοκρατική ανασυγκρότηση μιας καθημαγμένης από τον Πόλεμο και τον Εμφύλιο χώρας, ο κοινωνικός πατριωτισμός τροφοδοτήθηκε από την εισοδηματική /καταναλωτική μεγέθυνση και σύγκλιση με τις προηγμένες χώρες της Δύσης, την υποτιθέμενη ισότιμη συμμετοχή στους ευρωπαϊκούς θεσμούς και το επιτυχές μαϊμούδισμα των κοινωνικών εξελίξεων από τις χώρες αυτές. Κορυφώθηκε, δε, με την επιτυχή, όσο και μοιραία, γιγαντιαία διοργάνωση των Ολυμπιακών Αγώνων του 2004 και έκτοτε κατέρρευσε μαζί με τη συνολική κατάπτωση της χώρας από το 2010 και μετά.

Έχω την αίσθηση ότι ένα μεγάλο τμήμα των υποστηρικτών του λεγόμενου «εθνομηδενιστικού χώρου» δεν βρίσκεται εκεί για λόγους ιδεολογικής συνάφειας ή επειδή ήθελε να βρίσκεται καβάλα στο αφρισμένο κύμα της παγκοσμιοποίησης που φάνηκε ακατανίκητο από το 1990 και μέχρι το 2008 και την παγκόσμια οικονομική κρίση αλλά γιατί δεν έβρισκε έδαφος να καλλιεργηθεί ο κοινωνικός πατριωτισμός του (όχι άδικα πολλές φορές, για όσους βιώσαμε την αποσύνθεση της ύστερης μεταπολιτευτικής περιόδου).

 Με δεδομένο, μάλιστα, ότι η κοινωνική διάσταση του πατριωτισμού φαίνεται από μελέτες να είναι πιο ελκυστική σε στρώματα σπουδασμένα και με μέσο εισόδημα, μπορεί να ερμηνευθεί κατ’ αυτόν τον τρόπο και η μαζική, μέχρι πρόσφατα, στήριξη τέτοιων στρωμάτων προς τον εθνομηδενιστικό πόλο και τους πολιτικούς εκφραστές του. Οι αλλαγές που επισυμβαίνουν, όμως, το τελευταίο διάστημα στην Εσπερία προς μια πιο εθνοκεντρική κατεύθυνση, η κρίση της παγκοσμιοποιητικής διαδικασίας μετά το 2008, η γεωπολιτική ρευστότητα, η πανδημία του κορωνοϊού και κυρίως η υπαρξιακή απειλή που αντιμετωπίζει η Ελλάδα από την αδυναμία της να θεραπεύσει τις αιτίες που την οδήγησαν στη «δεκαετία των μνημονίων» και από τον απροκάλυπτα επιθετικό, πολεμικό, αναθεωρητισμό της Τουρκίας, οδηγούν σε σταδιακή αποσυσπείρωση τον εθνομηδενιστικό πόλο. Ο εθνομηδενισμός παύει να είναι μια ιδεολογική επιλογή ή ένα χιπστερικό λάιφ στάιλ αλλά γίνεται μια κυριολεκτική πιθανότητα εκμηδενισμού του ελληνικού έθνους-κράτους από εσωτερικές αδυναμίες και εξωτερικές απειλές, τις οποίες οι «εθνομηδενιστές» ούτε είχαν πάρει χαμπάρι ούτε μπορούσαν να κατευθύνουν και να το ήθελαν. 

Μπροστά στον ζωτικό κίνδυνο που σηματοδοτεί μια τέτοια δυνητική κατάρρευση για τη ζωή, την απασχόληση και την ασφάλειά του, ένα σημαντικό τμήμα υποστηρικτών του εθνομηδενιστικού ρεύματος θα αναπολήσει –αναπολεί- τις αρετές του κοινωνικού, τουλάχιστον, πατριωτισμού. Ο αδικαιολόγητα ισχυρός στην Ελλάδα εθνομηδενισμός υποχωρεί πια μπροστά στο μέγεθος των εσωτερικών προκλήσεων και των διεθνών εξελίξεων. Ακόμα και ο εμβληματικός του πολιτικός φορέας, ο ΣΥΡΙΖΑ, είναι υποχρεωμένος σε στροφή, αν θέλει να διατηρήσει τις ελπίδες του για επιβίωση και μια μελλοντική κυβερνητική θητεία.

Την ίδια στιγμή, αποσυντίθεται και ο λεγόμενος «πατριωτικός» πόλος, καθώς ένα σημαντικό τμήμα του, εγκλωβισμένο σε λογικές τυφλού διχασμού και υποστροφής στο σωβινισμό ή τον ανορθολογισμό, κάνει στην κυριολεξία ό,τι μπορεί, σε μια κρίσιμη συγκυρία όπου συγκλίνουν η οικονομική, κοινωνική, υγειονομική και γεωπολιτική κρίση, για να ενισχύσει τις πιθανότητες εκμηδενισμού του ελλαδικού έθνους-κράτους. Δεν θα είναι, εξάλλου, η πρώτη φορά που οι «υπερπατριώτες» θα έχουν επιφέρει παραπλήσια δεινά με τους «προδότες».

Το δίπολο πατριωτισμός/εθνομηδενισμός γνώρισε πολιτικά το απόγειό του κατά την περίοδο της διακυβέρνησης του ΣΥΡΙΖΑ, καθώς και οι δύο πόλοι βρέθηκαν στο ζενίθ της δύναμής τους˙ ο ένας ελέγχοντας την κυβερνητική εξουσία, ο άλλος παίρνοντας χαρακτήρα μαζικής κοινωνικής αντιπολίτευσης, με αιχμή το «μακεδονικό» αλλά και το μεταναστευτικό. Όπως συχνά συμβαίνει, το ζενίθ ακολουθεί η παρακμή. Και οι δύο πόλοι, όσο θα εξασθενεί η συνοχή τους, θα αναγκαστούν να οδηγηθούν σε λογικές ιδεολογικής και πολιτικής σκλήρυνσης. Ιδιαίτερα ο εθνομηδενιστικός χώρος (δεξιών, αριστερών και «αντισυστημικών» καταβολών), με την προνομιακή επιρροή και απολυταρχική εξουσία που ασκεί σε συγκεκριμένες κοινωνικές λειτουργίες (εκπαίδευση, τέχνη, πνευματική ζωή, ενημέρωση) θα οδηγηθεί σταδιακά σε λογικές και πρακτικές επιθετικού και σεκταριστικού φονταμενταλιστικού υπερφιλελευθερισμού.

Από την πιο πάνω ανάλυση δεν συνάγεται το συμπέρασμα πως ο πατριωτισμός έχει πάψει να αποτελεί ζωτική ανάγκη για την Ελλάδα ούτε πως ο εθνομηδενισμός έχει πάψει να είναι

Προχωρώντας προς τα Χριστούγεννα

 

π. Συμεών Κραγιόπουλος (†)

Τι σημαίνει Χριστούγεννα; Λέει ο άγιος Αθανάσιος: «Ο Θεός έγινε άνθρωπος, για να γίνει ο άνθρωπος θεός». Δεν μπορούμε να σταθούμε μόνο στο ένα, ότι ο Θεός έγινε άνθρωπος.

Για όσους το πιστεύουν αυτό –είναι κάποιοι που δεν το πιστεύουν· ας τους αφήσουμε εκείνους– δεν φτάνει αυτό μόνο, ότι έγινε ο Θεός άνθρωπος, αλλά ότι ο σκοπός που έγινε άνθρωπος ο Θεός είναι να κάνει τον άνθρωπο θεό. Και τον κάνει τον άνθρωπο θεό. Δηλαδή ενώνεται με τον άνθρωπο, κοινωνεί με τον άνθρωπο και του δίνει αυτή την άλλη, την άνωθεν ειρήνη, ας πούμε, αυτή τη θεϊκή κατάσταση.

Αυτό αρχίζει ο άνθρωπος να το αισθάνεται από αυτόν τον κόσμο. Στην αρχή λίγο, έπειτα περισσότερο, έπειτα ακόμη περισσότερο, έως ότου ετοιμαστεί και φύγει από εδώ. Φεύγοντας από τον κόσμο αυτό και ιδίως κατά τη δευτέρα παρουσία θα του το δώσει όλο ο Θεός. Θα ενωθεί δηλαδή ολοκληρωτικά ο Θεός με τον άνθρωπο.

Αυτά είναι τα Χριστούγεννα κι έτσι πρέπει κανείς να τα σκέπτεται τα Χριστούγεννα κι έτσι να ετοιμάζεται να γιορτάσει τα Χριστούγεννα. Είναι αδιανόητο να κάνεις Χριστούγεννα, χωρίς να κοινωνήσεις. Αλλά γιατί να κοινωνήσεις; Απλώς να κοινωνήσεις; Φθάνει απλώς να σκεφθείς «α, έχω καιρό να κοινωνήσω, ας πάω να κοινωνήσω»; Ή, «όλοι κοινωνούν, ας κοινωνήσω»; Ή, «καλό θα μου κάνει η Θεία Κοινωνία, ας κοινωνήσω, ας πάρω τον Χριστό μέσα μου»;

Κοινωνούμε, ακριβώς για να ενωθούμε. Επειδή, όσο κι αν προσευχηθεί ο άνθρωπος, όσο κι αν πιστεύσει, όσο κι αν μετανοήσει, ό,τι κι αν κάνει ο άνθρωπος, το χάσμα που τον χωρίζει από τον Θεό μετά την πτώση είναι αγεφύρωτο και δεν το γεφυρώνει τίποτε. Το γεφυρώνει μόνο ο Χριστός, ο ενανθρωπήσας Χριστός. Και κοινωνούμε πραγματικά με τον Χριστό. Όπως δηλαδή πράγματι στο πρόσωπο του Χριστού ενώθηκε η ανθρωπότητα με τη Θεότητα, η ανθρώπινη φύση με τη θεία φύση, έτσι λοιπόν πράγματι κοινωνούμε με τον Χριστό. Όχι απλώς το πιστεύουμε, όχι απλώς το υποθέτουμε, όχι απλώς το περιμένουμε, αλλά γίνεται πράγματι αυτή η κοινωνία με τον Χριστό μέσα στο μυστήριο, μέσα στο μυστήριο της Θείας Ευχαριστίας, καθώς επάνω στην αγία Τράπεζα έχουμε το σώμα και το αίμα του Χριστού και κοινωνούμε του σώματός του και του αίματός του.

Αλίμονο όμως εάν αυτό το κάνει κανείς παγανιστικώ τω τρόπω, μαγικώ τω τρόπω, απλώς από συνήθεια· δεν φθάνει. Χρειάζεται οπωσδήποτε να έχει κανείς αυτή τη λαχτάρα μέσα του, αυτόν τον πόθο μέσα του, να έχει αυτή τη μετάνοια. Να ποθεί τον Θεό έτσι που σαν να μην υπάρχει τίποτε άλλο. Έτσι μπορείς να συναντηθείς με τον Θεό και να βρεις τον Θεό. Αν έχεις κι άλλες ελπίδες κι άλλες αγάπες και πιάνεσαι από δω κι από κει, δεν μπορείς. Είναι σαν να σου λέει τότε ο Θεός: «Ε, καλά. Αφού ικανοποιείσαι μ’ εκείνα εκεί τα άλλα, αφού τα έχεις ανάγκη κι εκείνα, αφού στηρίζεσαι και σ’ αυτά, αφού ακουμπάς εκεί, εμένα δεν με πολυχρειάζεσαι· λίγο με χρειάζεσαι. Εντάξει· λίγο πάρε». Και ο αγαθός Θεός δίνει ένα κάτι.

Όμως ο Θεός θέλει όλον τον άνθρωπο. Όπως δεν έγινε ο μισός Χριστός άνθρωπος, δεν ήρθε ο μισός Χριστός να γίνει άνθρωπος, αλλά όλος ο Χριστός, όλος ο Υιός του Θεού. Ούτε απλώς έστειλε κάτι. Ήρθε ο ίδιος. Το δεύτερο πρόσωπο της Αγίας Τριάδος ήρθε –ο Θεός ξέρει πώς– εν μυστηρίω, και έγινε άνθρωπος. Κυοφορήθηκε στην κοιλία της Παναγίας επί εννέα μήνες, γεννήθηκε και έζησε ως άνθρωπος. Και είναι και θα είναι στους αιώνες, για πάντα, Θεός και άνθρωπος.

Έτσι όλο το είναι του κάθε ανθρώπου θα ενωθεί με τον Θεό. Όχι λιγάκι. Ο άνθρωπος δεν ξέρω σε τι ελπίζει και τι αγαπά και που ακουμπά και τι επιθυμεί και απλώς δίνει ένα κάτι από την ύπαρξή του· «Ας πάμε και στην Εκκλησία. Ας ετοιμαστούμε και για τα Χριστούγεννα. Ας κοινωνήσουμε κιόλας. Ας έχουμε και μια σχέση με τον Θεό· κάτι μπορούμε να περιμένουμε κι από εκεί». Δεν γίνεται έτσι.

Είναι μεγάλο λάθος αυτό το οποίο κάνουμε οι χριστιανοί –δεν μας το λένε κιόλας;– και δεν το καταλαβαίνουμε. Δηλαδή ξεγελούμε τον εαυτό μας ότι να, λιγάκι μπορούμε να ‘μαστε Χριστιανοί. Όχι. Η όλη ύπαρξή μας πρέπει να ενωθεί με τον Χριστό, όλη η ύπαρξή μας να βρει τον Χριστό, όλη η ύπαρξή μας να δοθεί στον Χριστό, όλο το είναι μας, και η καρδιά μας και η ψυχή μας και το σώμα μας. Ο όλος άνθρωπος. Και το σώμα. Γι’ αυτό η Εκκλησία του Χριστού, η Ορθόδοξη Εκκλησία, το Ευαγγέλιο, όλη η Παράδοση, η αποκάλυψη, για την οποία μιλήσαμε στην αρχή, αναφέρεται και στο σώμα και απαιτεί ο άνθρωπος να έχει και το σώμα του καθαρό από την αμαρτία.

Το σώμα είναι ναός του εν ημίν Αγίου Πνεύματος. Όλος ο άνθρωπος ανήκει στον Θεό. «Ουκ εστέ εαυτών· ηγοράσθητε γαρ τιμής» (Α’ Κορ. 6:19-20). Το λέει και το τονίζει ο απόστολος Παύλος ότι δεν ανήκετε στον εαυτό σας, ανήκετε στον Χριστό, διότι μας αγόρασε όλους ο Χριστός και ανήκουμε σ’ αυτόν. Και η ψυχή μας και το σώμα μας, όλα να ζουν κατά Θεόν, όπως θέλει ο Θεός. Όχι με την έννοια ότι ο Θεός έχει την ανάγκη μας και μας βάζει σε δουλειές και μας βάζει σε κόπους και μας καταπιέζει, «κάντε αυτό και κάντε εκείνο», έτσι που το παίρνουμε εμείς. Δεν είναι έτσι. Όλα αυτά τα οποία μας λέει ο Θεός να κάνουμε είναι, για να γλιτώσουμε από την αμαρτία στην οποία βρισκόμαστε. Η αμαρτία είναι φθορά, είναι θάνατος στον άνθρωπο. Και θα γλιτώσουμε από την αμαρτία, όταν στραφούμε στον Χριστό, όταν με όλες μας τις δυνάμεις ζητήσουμε τον Χριστό. Θα μας σπλαγχνισθεί εκείνος, θα μας δεχθεί και θα μας σώσει.

Κάπως έτσι, αδελφοί μου, να σκεφθούμε και να προχωρήσουμε προς τις γιορτές.

Από το βιβλίο: π. Συμεών Κραγιοπούλου, “Συνάξεις Δωδεκαημέρου”, Πανόραμα Θεσσαλονίκης, 1999, σελ. 19.

«Συνωμοσιολογία: μια βαθιά ψυχολογική ανάγκη, που ανοίγει την πόρτα σε πολιτικά παρατράγουδα»

 

Ο καθηγητής Κωνσταντίνος Φουντουλάκης

Συνέντευξη της «Ρήξης» με τον Κωνσταντίνο Φουντουλάκη, καθηγητή Ψυχιατρικής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Δημοσιεύθηκε στο φ. 163 (Δεκέμβριος 2020).

Η έρευνά σας, που δημοσιεύθηκε στη διεθνή επιθεώρηση Journal of Affective Disorders, έκανε αίσθηση στον ελληνικό Τύπο, ιδίως σε ό,τι αφορά στα ευρήματά σας σχετικά με το μέρος του πληθυσμού που φλερτάρει με αντισυμβατικές ερμηνείες της πανδημίας. Εφτά στους δέκα ενδέχεται να επηρεάζονται από αυτές τις θεωρίες…

Κ. Φουντουλάκης: Κατ’ αρχάς, θα ήταν καλό να τοποθετήσουμε τα νούμερα στο σωστό τους πλαίσιο. Είναι το 1/3, που είναι απολύτως αρνητικό απέναντι στις θεωρίες συνωμοσίας, άλλο 1/3 που προβληματίζεται σε σχέση με αυτές και 1/3 που είναι απόλυτα πεπεισμένο για την εγκυρότητά τους. Άρα, αν αφαιρέσουμε το 1/3 που έχει απολύτως αρνητική στάση, έχουμε ένα 70% που δέχεται κάποια επίδραση από αυτές, αλλά που δεν είναι όλοι αυτοί οι άνθρωποι «σκληροί ακόλουθοι» αυτών των θεωριών.

Κάτι ακόμα, που οφείλουμε να ξεκαθαρίσουμε, είναι ότι ούτε το 30% εκείνων που τις αποδέχονται ολοκληρωτικά είναι ένας δείκτης που λέει όλη την αλήθεια. Αν πάμε σε εντελώς παράδοξες εκδοχές των θεωριών αυτών, όπως το 5G ή οι εξωγήινοι, εκεί έχουμε μια πολύ χαμηλή αποδοχή, της τάξης του 3%-5%. Όταν όμως πάμε σε θεωρίες πολιτικο-ιδεολογικής υφής, για την ύπαρξη μιας εβραϊκής συνωμοσίας ή εκείνης της Λέσχης Μπίντελμπεργκ, εκεί προσεγγίζουμε ή υπερβαίνουμε το 50%.

Πώς ερμηνεύετε τη στάση αυτή που εντοπίζεται σ’ ένα μέρος του πληθυσμού;

Κ.Φ: Κατά πάσα πιθανότητα, πρόκειται για ένα βασικό ανθρώπινο χαρακτηριστικό. Θεωρίες τέτοιου τύπου υπήρχαν πάντοτε στον κόσμο, μάλλον ήδη από την αρχαιότητα. Τα τελευταία χρόνια, και λόγω του διαδικτύου και της εντυπωσιακής ανάπτυξης της επικοινωνίας, είναι πιο εύκολο να εμφανιστούν και να κυκλοφορήσουν.

Είναι μια ανθρώπινη ανάγκη, απέναντι στον φόβο και το άγχος που προκαλεί μια πραγματικότητα που γίνεται απειλητική. Οι θεωρίες συνωμοσίας δίνουν μια ψευδαίσθηση ελέγχου. Δηλαδή, έχουμε έναν χαοτικό κόσμο, όπου ο οποιοσδήποτε μπορεί να πατήσει ένα κουμπί και να γίνει ένας πυρηνικός πόλεμος, αλλά κάτι τέτοιο αποτρέπεται, επειδή υποτίθεται υπάρχει η λέσχη Μπίντελμπεργκ που ελέγχει τα πάντα. Από την μια η ύπαρξη της συνιστά απειλή, από την άλλη όμως, είναι ανακουφιστική, γιατί δεν μπορεί ο οποιοσδήποτε να βγει εκτός ελέγχου και να πατήσει αυτό το κουμπί. Είναι δυσπροσαρμοστικός ο ψυχολογικός μηχανισμός αυτός, βέβαια, διότι αφήνει ανοιχτή την πόρτα σε παρατράγουδα πολιτικού τύπου. Αλλά σε ψυχολογικό επίπεδο είναι ανακουφιστικός.

Άρα, αν το συναρτήσουμε με την πανδημία, θα μπορούσαμε να πούμε ότι είναι ένας μηχανισμός άμυνας;

Κ.Φ: Θα έλεγα καλύτερα ότι είναι ένας μηχανισμός προσαρμογής. Έχει ενδιαφέρον το γεγονός ότι δεν φαίνεται να παίζει ιδιαίτερο ρόλο η εκπαίδευση ή η ευφυΐα στη λειτουργία του. Υπάρχουν τουλάχιστον δυο νομπελίστες ιατρικής, ο Luc Montagnier και ο Kary Mullis, οι οποίοι ήταν οπαδοί διάφορων θεωριών συνωμοσίας. Αντιεμβολιαστής ήταν ο George Bernard Shaw ενώ επίσης η Λευκορωσίδα Νομπελίστας Λογοτεχνίας Svetlana Alexievich υποστηριζει τη σχέση COVID-19 και 5G! Άνθρωποι υψηλής μόρφωσης και ευφυΐας, που διολισθαίνουν σε τέτοιες θεωρίες. Επομένως, δεν είναι θέμα εκπαίδευσης, και αυτό το τονίζω διότι πολλοί καταλογίζουν την εξάπλωση των θεωριών αυτών στην «αμορφωσιά» κ.λπ. Δεν είναι αυτό. Είναι μια πολύ βαθιά ανάγκη πίσω ψυχολογικού τύπου. Όλος αυτός ο κόσμος δεν μπορούμε να πούμε ότι είναι χαμηλής ευφυίας, αμόρφωτος ή εμφανίζει κάποια ψύχωση. Πρόκειται για έναν προβληματικό «παράλογο» τρόπο καθημερινής προσαρμογής.

Το σημαντικό είναι ότι οι θεωρίες αυτές δεν καθορίζουν απόλυτα την συμπεριφορά, αλλά την επηρεάζουν μόνο σε κάποιον βαθμό. Δηλαδή, κάποιος που πιστεύει ότι μας ψεκάζουν δεν βγαίνει ποτέ έξω με την ομπρέλα. Κάποιος που πιστεύει ότι το φθόριο είναι δηλητήριο δεν κάθεται να αποφθοριώσει το νερό. Κάθεται όμως να το συζητήσει στον (ψηφιακό σήμερα) καφενέ. Σε μεγάλο βαθμό πρόκειται για μια λεκτική εκτόνωση, παρά για κάποια πίστη.

Μιλήσατε για πολιτικά παρατράγουδα, προηγουμένως, θέλετε να επεκταθούμε λίγο σε αυτό;

Κ.Φ: Οι θεωρίες συνωμοσίας έχουν κάποια βασικά χαρακτηριστικά πολιτικού τύπου. Το ένα είναι ότι απορρίπτουν τη γνώμη των ειδικών, τους οποίους θεωρούν πουλημένους, μία πουλημένη ελίτ, με αντιλαϊκά χαρακτηριστικά. Όχι μόνο δηλαδή δεν συνδέεται με τον λαό, αλλά τον αντιμετωπίζει ως εχθρό και συνωμοτεί εναντίον του.

Το δεύτερο στοιχείο είναι ότι τηρούν επιφυλακτική στάση απέναντι στη δημοκρατία. Στη δημοκρατία παίρνεις τη γνώμη του «ειδικού» και μετά μπαίνεις σε μια διαδικασία ν’ αποφασίσεις, ψηφίζεις δηλαδή, είτε ο ίδιος είτε οι εκλεγμένοι αντιπρόσωποί σου. Οι θεωρίες συνωμοσίας απορρίπτουν αυτήν την διαδικασία. Σου λέει, «αν αποφασίσεις να βγάλεις ένα νόμο για τις μάσκες,καταρρακώνεις τα ατομικά μου δικαιώματα». Άρα, εδώ μπαίνουμε σε μια αντιεξουσιαστικού-αναρχικού τύπου ιδεολογία, αρκετά ιδιότυπη –δεν έχει να κάνει δηλαδή με την κλασσική θεωρία του αναρχισμού, τον Μπακούνιν κ.λπ. Είναι ένας ιδιότυπος αντιεξουσιασμός καθώς ταυτόχρονα βασίζεται σε κάποιους «γκουρού», εκείνους που διδάσκουν τις θεωρίες αυτές.

Αυτά τα χαρακτηριστικά παραπέμπουν σε πρωτοφασιστικά φαινόμενα. Ας μην ξεχνάμε ότι, το περιβάλλον μετά τα τέλη της δεκαετίας του 1910, με την εμπειρία του Πρώτου Πολέμου, την οικονομική κρίση, αλλά και την Ισπανική Γρίπη, οδήγησε στην έξαρση θεωριών συνωμοσίας –μην ξεχνάτε τα Πρωτόκολλα των Σοφών της Σιών– και την ανάπτυξη αποκρυφιστικών κινημάτων· αυτά όλα δημιούργησαν ένα υπόστρωμα πάνω στο οποίο αναπτύχθηκε ο ναζισμός, που ενσωμάτωσε πολλά από αυτά τα στοιχεία. Αυτό είναι όλο το πακέτο του Μεσοπολέμου, και παρόμοιες σχέσεις βλέπουμε και σημερα μεταξύ ρευμάτων.

Ένα άλλο σημαντικό κομμάτι της έρευνάς σας είναι ότι φωτίζει τις ψυχολογικές επιπτώσεις από τα μέτρα που λαμβάνονται. Κυρίως σε ό,τι αφορά στον εγκλεισμό και στο τι προκαλεί στον ανθρώπινο ψυχισμό…

Κ.Φ: Ο εγκλεισμός είναι κάτι το αρκετά αφύσικο για τον άνθρωπο, ο οποίος είναι κατά βάση κοινωνικό ον. Δεν είναι τόσο λογικό ον, όσο είναι συναισθηματικό και κοινωνικό. Ο αποκλεισμός του από την κοινωνική διαντίδραση γεννάει άγχος.

Υπάρχει ο συνδυασμός του φόβου με τον αποκλεισμό. Στο πρώτο λοκντάουν, δεν ήταν τόσο φοβερό και παρ’ όλα αυτά είχαμε διπλασιασμό ή και τριπλασιασμό της κατάθλιψης και της αυτοκτονικότητας. Σε αυτό εδώ το λοκνταουν, υπάρχει πολύ πιο έντονος ο φόβος, η κόπωση και το φάσμα της οικονομικής κρίσης. Πιθανόν λίγο πιο ζόρικα τα πράγματα.

Βέβαια, στο ενδεχόμενο που θα έχουμε μια εντυπωσιακή έξοδο από την πανδημία με την έλευση των εμβολίων, θα υπάρξει μια ανάταση. Οι μεγάλες και απότομες αλλαγές έχουν μεγάλο ψυχολογικό αποτέλεσμα. Αυτό όμως είναι μια υπόθεση εργασίας. Όσον αφορά το «εδώ και τώρα» η εκτίμησή μου είναι ότι έχουμε ποσοστά ψυχολογικής πίεσης υψηλότερα από τον πρώτο εγκλεισμό. Ακριβή στοιχεία δεν έχω, αλλά έχουμε έρευνα σε εξέλιξη και θα ξέρουμε σύντομα.

Στις μετρήσεις μας υπάρχει και κάτι ακόμα που είναι ενδιαφέρον. Είδαμε ότι το 77% των ανθρώπων που κυκλοφορούν στον δρόμο φοράει τη μάσκα με τον σωστό τρόπο. Το ποσοστό αυτό αφορά μεσοσταθμικά σε όλη την Ελλάδα. Αν λοιπόν υπολογίσουμε και εκείνους που την έχουν στο σαγόνι, βρίσκουμε ότι τουλάχιστον ένα 15-20% δεν τη φοράει καθόλου. Αν λάβουμε υπόψη μας και άλλες δημοσκοπήσεις, όλα τα ευρήματα δείχνουν ότι υπάρχει ένα 15%-20% το οποίο είναι σκληρά «αντισυμβατικό», με έναν τρόπο ξεκάθαρα αντιδραστικό.

Θεωρείτε ότι πρόκειται για μια κρίσιμη μάζα, η στάση της οποίας έχει επιπτώσεις στην εφαρμογή της γενικότερης πολιτικής;

Κ.Φ: Έχει, ναι. Το 15%-20% είναι ένα οριακό ποσοστό για να έχει πραγματικές επιπτώσεις, αλλά σίγουρα αποτελεί κερκόπορτα. Γιατί είναι εκείνο το κομμάτι που δεν σου επιτρέπει τον πλήρη έλεγχο της πανδημίας. Όσοι έχουν ταξιδέψει στην Άπω Ανατολή, σε χώρες όπως είναι η Σιγκαπούρη, η Ιαπωνία ή η Κορέα, θα καταλάβουν αμέσως τη διαφορά. Δεν μιλάω για τους δημοκρατικούς θεσμούς –γιατί οι χώρες είναι δημοκρατικές, όχι όμως με τον τρόπο που το εννοούμε στη Δύση.

Το σημαντικό σε αυτές τις κοινωνίες είναι η αυτοπειθάρχηση. Δεν χρειάζεται καν να λάβουν μέτρα καταστολής. Στη Σιγκαπούρη, αν πετάξεις αποτσίγαρο στο δρόμο, έχεις την αίσθηση ότι διέπραξες εσχάτη προδοσία. Εκεί, όταν θα τους πουν «φορέστε μάσκα», δεν χρειάζεται να το πουν και δεύτερη φορά. Εδώ, έχουμε ένα 20% που είναι ολοκληρωτικά απορριπτικό.

Πιστεύετε ότι η πολιτεία θα μπορούσε να παρέμβει υποστηρικτικά ή με οποιονδήποτε άλλο τρόπο θα μπορούσατε να εισηγηθείτε;

Κ.Φ.: Τα δεδομένα από το πρώτο λοκντάουν δείχνουν ότι δεν ήταν οριζόντια η επίπτωση στον πληθυσμό. Επηρεάστηκαν κυρίως οι ευάλωτες ομάδες. Το θέμα είναι ότι με το δεύτερο λοκντάουν οι ευάλωτες ομάδες σίγουρα έχουν αυξηθεί, διότι αυξήθηκε η οικονομική κρίση και η πίεση είναι αυξημένη. Η αίσθησή μου όμως είναι ότι, ακόμη και τώρα, δεν είναι οριζόντια η πίεση και συνεπώς δεν θα είναι οριζόντιες οι ανάγκες. Με την άρση της ιστορίας αυτής, σε 2, 3, ή 4 μήνες, και πάλι δεν θα είναι οριζόντιες οι ψυχολογικές ανάγκες. Η πολιτεία θα πρέπει να βοηθήσει, αλλά όχι οριζόντια.

Εάν πάρει οριζόντια μέτρα, δεν θα είναι τόσο αποτελεσματικά. Θα έχει πολύ μεγάλη σπατάλη πόρων. Τα περισσότερα κράτη προσπαθούν να κάνουν κάθετες παρεμβάσεις, αλλά δεν τα πολυκαταφέρνουν, και ο λόγος είναι πρακτικός. Δεν μπορείς εύκολα να ανιχνεύσεις τις ευάλωτες ομάδες, οπότε μπαίνεις σε μια διαδικασία οριζόντιων μέτρων, και λες «ό,τι πιάσω». Γι’ αυτό για παράδειγμα και τα μέτρα για την πρόληψη των αυτοκτονιών έχουν συνολικά αποτύχει.

Όταν ηρεμήσουν τα πράγματα και θα έχουμε χρόνο και άνεση για σχεδιασμό, νομίζω ότι θα πρέπει να προβλέψουμε αυτόν τον παράγοντα· θα πρέπει και η πολιτική προστασία να τον συμπεριλάβει στον σχεδιασμό της. Το ενδεχόμενο ότι ο πληθυσμός μπορεί να καταρρεύσει, κατά ένα 20-25%, είναι κάτι που αυξάνει πάρα πολύ την πίεση στο σύστημα και θα πρέπει να κληθείς να το διαχειριστείς. Το ότι άλλο ένα 15-20% δε θα συνεργάζεται στα μέτρα επίσης πρέπει να το λάβεις υπόψη σου.

Πρέπει να έχουμε ένα σύστημα υγείας το οποίο να μπορεί να ανταπεξέλθει σε τέτοιου είδους καταστάσεις έκτακτης ανάγκης. Ποτέ δεν ξέρεις τι θα έρθει: Μία θερμή κρίση με την Τουρκία ή μια νέα πανδημία μέσα σε δέκα χρόνια ή, ακόμα, ένας μεγάλος σεισμός.

Δεν έχουμε τηλεϊατρική, για παράδειγμα τηλεψυχιατρική. Υπολειπόμαστε σε πάρα πολλά πράγματα και η λύση δεν μπορεί να