Airbnb: Η Οικονομία του Διαμοιρασμού λίγα κοινά έχει με τον… διαμοιρασμό!

Από πρωτοσέλιδο του Έθνους 

Όταν το πολιτικώς ορθό συναντά την ελληνική πραγματικότητα

της Μ.Δ. από την Ρήξη φ. 146
Ο διαμοιρασμός υπήρξε μια πανάρχαια διαδικασία του ανθρώπινου είδους, καθώς οι πρώτες κοινότητες ανθρωπίδων ή ανθρώπων συνειδητοποίησαν χωρίς ιδιαίτερη δυσκολία το πόσο πολύ βοηθάει το να μπορείς να μοιραστείς μια σπηλιά για σπίτι, τον κίνδυνο του κυνηγιού τεράστιων ή επικίνδυνων ζώων για τροφή, ακόμη ακόμη και το εργαλείο που χρειάζεσαι και τυχαίνει να κατέχει ο διπλανός. Προέκταση αυτής της διαδικασίας υπήρξε ο θεσμός του δώρου που παρέπεμπε, σε πολύ γενικές γραμμές, στον διαμοιρασμό «πλούτου». Για να φτάσουμε στη σύγχρονη εποχή και στη λεγόμενη –προσφυώς;– «οικονομία του διαμοιρασμού». Κι εδώ ξεκινάνε τα… ευτράπελα της ελληνικής –και όχι μόνο!– πραγματικότητας!
Εφημερίδα μεγάλης κυκλοφορίας, που συχνά φιλοξενεί στήλη με αντιπαραθέσεις σε θέματα που αφορούν την κοινωνία, παρέθετε πρόσφατα δυο αντίθετες απόψεις σε σχέση με γνωστή πλατφόρμα βραχυχρόνιας μίσθωσης. Ο πρώτος γράφων –καθηγητής σε οικονομικό τμήμα πανεπιστημίου– παρέθετε ως οφέλη από τη συγκεκριμένη υπηρεσία το «ξεκλείδωμα» ακίνητου πλούτου, την αποφυγή πολύπλοκων διαδικασιών, την ενίσχυση του εισοδήματος του κατόχου του ακινήτου, την αναμόρφωση του κέντρου της πόλης χωρίς μεγάλη όχληση για τους κατοίκους [sic!], την ταχύτατη ανάπτυξη του τουρισμού, στην οποία οι κάτοικοι γίνονται μέτοχοι [sic!] και την άνοδο των τιμών σε υποβαθμισμένες περιοχές του κέντρου, ούτως ώστε να κερδίζουν όλοι [sic!]. Ο καθηγητής, στη σοφία του, έκλεινε λέγοντας, ούτε λίγο ούτε πολύ, ότι το κέντρο της πόλης θα πρέπει να αφεθεί στους τουρίστες και οι υπόλοιποι κάτοικοί του να ζούμε λίγο πιο έξω, με τα εισοδήματά μας από την τουριστική κίνηση! Η οικονομία με ροζ γυαλιά! Ούτε πρωτοετής φοιτητής της οικονομίας δεν θα μπορούσε να βλέπει τα πράγματα τόσο θετικά!
Ο έτερος γράφων –από την πλευρά των ξενοδοχείων– μιλούσε για αθέμιτο ανταγωνισμό και στρέβλωση, μιας και τα ακίνητα που ενοικιάζονται μέσα από διαδικτυακές εφαρμογές δεν δηλώνονται πουθενά και δεν υπάγονται στους περιορισμούς και τη φορολογία που θέτει η νομοθεσία για την ενοικίαση. Επίσης, ανέφερε το αρνητικό αποτύπωμα της συγκεκριμένης δραστηριότητας στην κοινωνία, καθώς αυξάνονται τα ενοίκια, αλλοιώνεται η φυσιογνωμία στις γειτονιές των πόλεων, δημιουργείται έλλειμμα στη στέγαση ειδικών κατηγοριών, όπως καθηγητές, δάσκαλοι, γιατροί, ένστολοι, φοιτητές. Τέλος, ζητούσε να υπάρξουν περιορισμοί και οριοθετήσεις, καθώς και μέριμνα από το κράτος για δήλωση των στοιχείων των εν λόγω ιδιοκτητών στην εφορία. Πολύ πιο προσγειωμένη άποψη και πολύ πιο κοντά στην κοινωνία και την πραγματικότητα σε σχέση με τον προαναφερθέντα κύριο καθηγητή! Τι να σχολιάσει κανείς για τους διανοούμενους;…
Το θέμα, όμως, είναι πολύ πιο περίπλοκο και πάει πολύ πιο βαθιά. Ας διευκρινίσουμε, κατ’αρχάς, για το τι ακριβώς μιλάμε. Ο όρος «οικονομία του διαμοιρασμού» ξεκίνησε, στη σύγχρονη εποχή, από τις κοινότητες ανοικτού λογισμικού και παρέπεμπε στο μοίρασμα μεταξύ των μελών τους της πρόσβασης σε αγαθά και υπηρεσίες μέσω διαδικτύου, εννοείται χωρίς πληρωμή. Σήμερα, όμως, πολλοί οικονομολόγοι και ερευνητές καταδικάζουν ή απορρίπτουν τη χρήση του όρου ως παραπλανητικού (1). Προτιμάται ο όρος «συνεργατική κατανάλωση» (collaborative consumption), ή «οικονομία της πρόσβασης» (access economy), για να αναδείξει το βασικό χαρακτηριστικό αυτής της δραστηριότητας που είναι η αγοραπωλησία αγαθών ή υπηρεσιών μέσω διαδικτυακών αγορών. Υπάρχουν, πλέον, πολλά και διαφορετικά είδη δοσοληψιών υπό τον συγκεκριμένο όρο (2): συστήματα παροχής υπηρεσιών προϊόντων (π.χ. το DriveNow της BMW), αγορές επαναδιάθεσης προϊόντων (π.χ. eBay, swap.com, κ.ά.), συνεργατικός τρόπος ζωής (π.χ. εφαρμογές που αφορούν τη διάθεση χρόνου, χώρου, χρημάτων, δεξιοτήτων, κ.λπ.). Σίγουρα, όμως, λίγες από αυτές τις εφαρμογές αφορούν πραγματικά «διαμοιρασμό», που προϋποθέτει μια κοινότητα εμπιστοσύνης και συνεργασίας.
Υπάρχουν οφέλη από τέτοιες εφαρμογές; Φυσικά! Πρώτα πρώτα, μειώνεται το ανθρώπινο περιβαλλοντικό αποτύπωμα, καθώς μειώνεται η ποσότητα αγαθών που χρειάζεται να παραχθεί, σημαντικό στην εποχή της κλιματικής αλλαγής. Δεύτερον, αυτή η οικονομία αποτελεί κατά κάποιον τρόπο μια βελτίωση του παλιότερου συνθήματος «μείωσε, επαναχρησιμοποίησε, ανακύκλωσε, επιδιόρθωσε», για τη διαχείριση των κάθε λογής «απορριμάτων». Τρίτον, διευκολύνει εκείνους που δεν μπορούν, λόγω οικονομικής θέσης, να αγοράσουν κάποια αγαθά ή υπηρεσίες, ή δεν τα χρειάζονται για μεγάλο χρονικό διάστημα. Τέταρτον, προσφέρεται η δυνατότητα αξιολόγησης της παροχής, κάτι που διασφαλίζει και τις δυο πλευρές της συναλλαγής και βοηθά να βελτιωθεί. Επιπλέον, προσφέρεται η δυνατότητα χρήσης αγαθών ή ελεύθερου χρόνου, για προσπορισμό επιπλέον εισοδήματος, χωρίς εμπόδια. Όμως, διατηρούμε επιφυλάξεις, μιας και σχεδόν οτιδήποτε νέο στην οικονομία σήμερα γρήγορα διαβρώνεται και καταντάει όργανο συμφερόντων με μοναδικό σκοπό το κέρδος και τίποτε άλλο.
Συγκεκριμένα, ειδικά όσον αφορά τη βραχυχρόνια μίσθωση που αναφέρθηκε παραπάνω, πρόσφατες αποφάσεις για περιορισμούς στη λειτουργία συγκεκριμένης πλατφόρμας σε τουριστικά μέρη (Νέα Υόρκη, Άμστερνταμ, Μαδρίτη, Βαρκελώνη, Βενετία, Καλιφόρνια, Ισλανδία, Ιαπωνία και αλλού) και οι σχετικές διαμαρτυρίες κάποιων εκ των κατοίκων τους –που πλέον, απηυδισμένοι, οργανώνονται– για την αθρόα τουριστικοποίηση, θα αρκούσαν για να διαμορφώσουμε αρνητική άποψη. Οι πόλεις είναι συσπειρώσεις κατοίκων, οργανωμένων σε γειτονιές. Όταν αυτές γίνονται πόλεις-φαντάσματα, επειδή οι κάτοικοι αποχωρούν ή η ζωή τους γίνεται δύσκολη λόγω του τουρισμού, η φυσιογνωμία της αλλάζει και το στοιχείο εκείνο που αποτελούσε πλεονέκτημα για την τουριστική τους κίνηση είναι πιθανό ακόμη και να χαθεί, οδηγώντας σε μείωση του τουρισμού! Αναλογιστείτε μια τέτοια κατάσταση στη χώρα μας, όπου ο τουρισμός έχει αναδειχτεί σε μονοκαλλιέργεια…
Από την άλλη, η ζήτηση, ειδικά σε χώρες με χειμαζόμενη οικονομία, όπως η Ελλάδα, μπορεί να ωφελεί κάποιους ιδιοκτήτες ή επενδυτές βραχυπρόθεσμα, αλλά η αρνητική επίδραση στην κτηματική αγορά είναι ασύλληπτη. Κατά πρώτον, άνοδος των ενοικίων για τον μέσο ενοικιαστή – που πλέον έχει μειωμένο εισόδημα λόγω της κρίσης και των κουτσουρεμένων απολαβών του κι έτσι δυσκολεύεται να βρει κατάλληλη στέγη προς ενοικίαση. Επιπλέον, παρουσιάζεται έλλειμμα κατάλληλης στέγης για μια σειρά ειδικών κατηγοριών ενοικιαστών, όπως ήδη αναφέρθηκε. Λόγω της οικονομικής δυσπραγίας, δημιουργείται, επίσης, εργοστασιακή παραγωγή εξώσεων είτε παλιών ενοικιαστών που είναι κακοπληρωτές (ιδιαίτερα με την πρόσφατη αλλαγή στη νομοθεσία που λειτουργεί υπέρ του ιδιοκτήτη), είτε άλλων που δεν είναι, απλά και μόνο λόγω της προτίμησης του ιδιοκτήτη για το υψηλότερο εισόδημα που μπορεί να αποφέρει η βραχυχρόνια μίσθωση. Ταυτόχρονα, συντελείται μετάλλαξη ολόκληρων πολυκατοικιών, ειδικά στο κέντρο της πόλης, συχνά χωρίς να δηλώνονται στην εφορία ή την πολεοδομία. Αυτό εγείρει θέματα ασφάλειας των ενοικιαστών τέτοιων χώρων σε περίπτωση φωτιάς, σεισμού ή άλλης καταστροφής. Παράλληλα, δημιουργούνται θόρυβος και όχληση για τους μόνιμους κάτοικους σε ακατάλληλες –και όχι μόνο– ώρες, ενώ, επειδή η συγκεκριμένη υπηρεσία συμβαδίζει με την ύπαρξη μετρό ή τρένου, όλο και περισσότερες περιοχές του κέντρου γίνονται πεδίο κυνηγιού ευκαιριών από επενδυτές (3), ανεβάζοντας, μεν, τις τιμές των κτισμάτων (μάλλον καλό οικονομικά), αλλά ανεβάζοντας μεσοπρόθεσμα και τον ΕΝΦΙΑ που πρέπει να πληρώσουν οι από χρόνια ιδιοκτήτες και κάτοικοι!
«Διαμοιρασμός», μα την αλήθεια!
Σημειώσεις
1. Ενδεικτικά: Eckhardt, G. M. & Bardhi, F., «The Sharing Economy Isn’t About Sharing at All», Harvard Business Review. 28.01.2015 και Sundararajan, A., «From Zipcar to the Sharing Economy», Harvard Business Review. 03.01.2013. Πρόσβαση 10.08.2018.
2. Botsman, R. & Rogers, R. Beyond Zipcar: Collaborative Consumption Harvard Business Review. 10. 2010. Πρόσβαση 10.08.2018.
3. Βλέπε «Οι κάτοικοι φεύγουν, οι τουρίστες έρχονται…» Καθημερινή 29/7/2018.